بررسی اشکالات آموزه نفی صفات

نظریه نفی صفات به طور صریح در روایات اهل بیتD آمده و مورد پذیرش بیشتر متکلمان امامیه بوده است. سوال اینجا است که تاکنون چه اشکالاتی پیرامون این نظریه مطرح شده و چه پاسخ هایی در برابر این اشکالات قابل ارایه است. در این نوشتار، اشکالات ذیل، گردآوری و بررسی شده اند: لزوم خلو ذات از اوصاف کمالی، مخالفت با دلایل عقلی، لزوم تعطیل، مجازی شدن استعمال انبوهی از آیات و اخبار، تعارض دیدگاه نفی صفات با آیات و اخبار، مخالفت با آیات صریح قرآن، ابهام در نظریه نفی صفات، مخالفت با قواعد ادبی، توجیه ناپذیری دعا و ارتباط با خالق. نتیجه پژوهش حاضر به اجمال چنین است که آموزه نفی صفات نه به خلو ذات از کمالات، بلکه به اثبات کمالی بالاتر برای ذات، یعنی استغنای از صفت می انجامد. اشکالات عقلی به این نظریه نیز اغلب از فرضیه صدور و قاعده سنخیت میان علت و معلول سرچشمه می گیرد که با طرح نظریه توحید و خلقت، این اشکالات منتفی خواهند شد. افتادن در ورطه تعطیل هم چه به معنای تعطیل وجودشناختی باشد یا تعطیل معرفت شناختی، از لوازم نفی صفات نیست، بلکه این نظریه خود مسیری روشن برای خروج از حد تشبیه و تعطیل است. آیات و اخبار مشتمل بر ذکر صفات الهی به چند صورت با روایات ناظر به نفی صفت قابل جمع است، با ارایه تصویری صحیح از این نظریه، ابهام و غرابت ادعاشده از سوی برخی اندیشمندان برطرف خواهد شد، مخالفت مفاد این نظریه با قواعد ادبی در باب مشتق نیز به چند وجه قابل پاسخ است و در نهایت، نفی صفات نه به قطع ارتباط میان خالق و مخلوق، بلکه به تصویری صحیح تر از این ارتباط منتهی می شود.