پیش فرض های معنایی موثر در مصداق یابی "آخر ما نزل"

بررسی آخرین آیات نازل شده بر پیامبر گرامی اسلام (ص) که به «آخر ما نزل» مشهور است، یکی از مباحث تقریبا ثابت منابع تاریخ قرآن محسوب می شود. تعدد و اختلاف اقوال پیشینیان در خصوص مصداق آخرین آیه نازله، از علل جدی تر شدن این مساله است. این نوشتار، با این فرضیه که برداشت های تفسیری و ویژگی های درون متنی دست کم برخی از این آیات، منجر به تلقی «آخر ما نزل» بودن آن ها شده، تلاش کرده است با واکاوی منابع متقدم، روایات مربوط به معرفی آخرین آیه نازل شده بر رسول اکرم (ص) را استخراج نموده و تمام آیاتی را که به عنوان آخرین آیه نازله معرفی شده اند، فهرست نماید. آنگاه با توصیف و تحلیل مضمون این آیات، آن دسته از ویژگی های معنایی منحصر به فرد یا مشترک آن ها را که زمینه چنین برداشتی از سوی قایلان به آخرین آیه منزل بودن آن ها را فراهم آورده است، برجسته نماید. اشاره ضمنی به پایان حی و نیز مسئله معاد، از جمله این پیش فرض ها هستند. درنهایت می توان گفت این فرضیه به صورت نسبی و موردی، و نه مطلق، قابل اثبات است.