کمی سازی روابط بین عملکرد دانه و تنوع زیستی گیاهی با متغییرهای اقلیمی و عوامل مدیریتی(مطالعه موردی: مزارع کلزای شهرستان گرگان)

کلزا (L. Brassica napus) به عنوان یکی از مهم ترین گیاه روغنی، سومین منبع تامین کننده روغن و کنجاله در جهان می باشد. در حالی که بخش عمده‏ای از روغن نباتی مورد نیاز کشور از خارج تامین می‏شود، این گیاه با داشتن عملکرد مناسب و سازگاری با مناطق مختلف اقلیمی، می‏تواند نقش مهمی در افزایش تولید روغن و کنجاله مورد نیاز کشور ایفا کند، هرچند قابلیت تولید دانه و درصد روغن در ارقام کلزا، تحت تاثیر شرایط محیطی و مدیریت زراعی قرار می‏گیرد. بنابراین شناخت ارتباط بین شاخص های تولید محصول و متغییرهای محیطی و مدیریتی برای دستیابی به عملکرد پایدار ضروری به نظر می رسد. هدف از این پژوهش کمیسازی روابط بین متغییرهای اقلیمی و عوامل مدیریتی با تنوع‏زیستی گیاهی و عملکرد دانه کلزا در مزارع شهرستان گرگان بود.

این مطالعه به صورت پیمایشی در 58 مزرعه شهرستان گرگان در سال زراعی 95-1394 انجام شد. اطلاعات مدیریتی هر مزرعه از قبیل سابقه کشاورزی، نوع تناوب زراعی، میزان مصرف کودهای شیمیایی و سموم، نوع ادوات خاکورزی، میزان بذر مصرفی، ادوات سمپاشی، ادوات کاشت و سایر اطلاعات بهره ‏برداران، در قالب پرسش‏نامه و از طریق مصاحبه چهره به چهره با کشاورزان جمع‏آوری گردید. همچنین عملکرد هر مزرعه ثبت شد. برای جمع‏آوری اطلاعات هواشناسی مورد نیاز این مطالعه، از ایستگاه‏های باران‏سنجی و هم‏دیدی مستقر در سطح استان گلستان استفاده شد. این داده ها از اداره کل هواشناسی استان گلستان تهیه شدند. متغییرهای اقلیمی مورد مطالعه عبارت بودند از: بارش سالانه، دمای سالانه کمینه، دمای سالانه بیشینه و دمای متوسط سالانه. سپس دادهای جمع‏آوری شده در محیط Excel آماده سازی شدند. در گام بعدی به منظور تعیین ارتباط بین عملکرد و تنوع زیستی گیاهی با عوامل اقلیمی و مدیریتی، از تحلیل تطبیقی RDA در نرم افزار Canocoنسخه 5/4 استفاده شد.

نتایج نشان داد عوامل مدیریتی از قبیل سابقه کشاورز، استفاده از کودپاش، استفاده از کود فسفر، نوع رقم (هایولا)، کود پتاسیم، کود نیتروژن، خاکورزی با دیسک و مصرف کود دامی تاثیر زیادی بر عملکرد دانه داشتند. زیرا این عوامل زاویه نزدیک‏تری با بردار عملکرد کلزا داشتند. اما عواملی مانند، آتش زدن بقایای محصول قبل، کودپاشی بصورت دستی، استفاده از رقم آر جی اس، کاشت بذر به صورت دستی و خاکورزی با گاوآهن برگردان دار، اثر معکوس بر عملکرد کلزا داشتند. در بین عوامل اقلیمی بارش سالانه، مهمترین عامل اقلیمی تاثیر گذار بر عملکرد دانه بود، در حالی‏که سایر عوامل مانند دماهای متوسط، بیشینه و کمینه نسبت به عامل بارش، از اثرگذاری کمتری برخوردار بودند. همچنین دامنه تغییرات شاخص های تنوع شانون، سیمپسون و عکس سیمپسون به ترتیب، 2/2-9/0، 46/0-11/0 و 9/4-1/2 محاسبه شد. براساس خروجی نرم افزار Canoco ، متغییر بارش سالانه بر شاخص های تنوع زیستی گیاهی در مزارع کلزا تاثیر مثبتی داشت.

بطور کلی براساس نتایج بدست آمده با مصرف بهینه کود نیتروژن، مدیریت مطلوب گیاهان‏هرز و بیماری‏ها، مصرف مناسب بذر، انتخاب تاریخ کشت مناسب، انتخاب رقم‏های مناسب و با ضدعفونی بذر می‏توان عملکرد محصول کلزا را در مزارع گرگان افزایش داد.