بررسی صفات مورفولوژیکی و ترکیبات اسانسی مرزه سهندی (Satureja sahendica) رویشگاه های طبیعی بستان آباد

مرزه سهندی گیاهی چندساله و اندمیک ایران متعلق به خانواده نعناعیان می باشد. به دلیل اهمیت این گیاه دارویی در طب سنتی و اندمیک بودن آن در ایران، در این پژوهش صفات مورفولوژیکی، مقدار و نوع اجزای اسانس آن در مناطق مختلف موردبررسی و شناسایی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا صفات مورفولوژیکی در محل اندازه گیری و سپس سرشاخه های گلدار به همراه پیکر رویشی از پنج رویشگاه طبیعی مرزه در شهرستان بستان آباد جمع آوری و بعد از خشک کردن، استخراج اسانس انجام شد. داده ها در قالب طرح کاملا تصادفی آنالیز شد. ترکیبات شیمیایی اسانس ها با استفاده از دستگاه های کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی شناسایی شدند. بر اساس نتایج، بازده اسانس این گیاه برای مناطق مختلف از 46/0 تا 44/1 درصد وزن خشک ماده گیاهی به ترتیب در رویشگاه آتباتان و آبریز متغیر بود. در تعدادی از صفات مورفولوژیکی رویشگاه های موردمطالعه، تنوع وجود داشت، بنابراین امکان شناسایی جمعیت های دارای ویژگی مطلوب از نظر برنامه های اصلاحی این گیاه با استفاده از صفات مورفولوژیکی تا حدودی میسر است. در مجموع از نمونه های اسانس رویشگاه های مختلف 34 ترکیب شناسایی و بر اساس آن می توان به چهار مونه [1] شیمیایی شامل: ا. پولگون [2]-پیپریتون [3]، 2. پولگون-1و8- سینیول [4]، 3. تیمول [5]-پولگون-بورنیول [6] و 4. پولگون-گاماترپینن [7] به ترتیب از رویشگاه های آبریز، آتباتان، جانبهان و چینی بولاغی اشاره کرد. بیش ترین میزان همبستگی بین نسبت طول به عرض برگ و درصد اسانس (99/0) مشاهده شد.