بررسی فضای سرابستان در خانه های آل مظفر (ایلخانی) یزد

در زمان آل مظفر چون این ناحیه از ایران (یزد) که قسمت فراوانی از کشور محسوب می شد، از انهدام تعمدی مغول مصون ماند، می توان انتظار داشت که در این منطقه، از زمان سلجوقیان فعالیت های مداوم ساختمانی وجود داشته باشد. به ویژه با توجه به حوزه سیاسی خاص، تحت نفوذ حکمرانان آل مظفر می توان سبک محلی خاصی با عنوان سبک مظفری یا به اعتقاد دونالد ویلبر مکتب یزد را در این حوزه شناسایی و معرفی کرد. هدف این مقاله ردیابی کیفیت فضایی سرابستان در معماری خانه های آل مظفر- تیموری منطقه یزد بوده است. در این بررسی، قدیمی ترین خانه های یزد که تاکنون ثبت و شناسایی شده اند، به همراه متون تاریخی استناد شدند. با توجه به کمبود خانه های ایلخانی در دیگر مکان های ایران، تعدد اشارات تاریخی به خانه در متون تاریخی یزد و نبود پژوهشی در این زمینه، در این مقاله به اهمیت و جایگاه خانه- باغ (سرابستان) در معماری مسکونی دوره آل مظفر پرداخته شده است. این پژوهش با ترکیبی از روش های تحلیلی-تاریخی و پژوهش نمونه ها و با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای- اسنادی، به شناخت فضای سبز معماری مسکونی در دوره آل مظفر پرداخته و چگونگی معماری خانه-باغ این دوره را بررسی و تحلیل کرده است. نتایج پژوهش کتابخانه ای نشان می دهد، سرابستان در متون تاریخی دوره ایلخانی- تیموری یزد به کرات و به شکل های متفاوتی دیده می شود. تحقیقات نشان می دهد، در انطباق خانه- باغ های موجود و متون تاریخی یزد سه گونه سرابستان به دست آمده است. دسته اول شامل خانه هایی با باغ مشجر به صورت گودال بوده که با پیشگاه ترکیب می شده اند. دسته دوم شامل خانه هایی بوده که باغچه کوچکی به نام باغ خلفی داشته اند که این دسته خود دارای دو زیرگونه بوده که گونه اول، خانه های چهارصفه با باغچه پشتی را شامل می شود که در پشت یکی از صفه ها قرار داشته و گونه دوم، خانه های ایلخانی دارای باغ پشتی (باغ خلفی) در پشت ایوان رفیع (جنوبی) را دربرمی گیرد.