ویژگی های بصری تذهیب قرآن های مجموعه شیخ احمد جامی (مطالعه پنج اثر از ادوار سلجوقی تا قاجار)

گنجینه مصاحف محفوظ در مجموعه شیخ احمد جامی در شهرستان تربت جام تا کنون معرفی و مورد مطالعه واقع نشده است. تعداد41 نسخه قرآنی در مجموعه ی تاریخی آرامگاهی شیخ احمد جام از دوره سلجوقی تا دوره قاجار وجود دارد که از این تعداد 7 نسخه دارای ترجمه ی فارسی هستند و 8 نسخه نیز به صورت سی پاره موجودند و در اتاق های کوچک گنبدخانه مجموعه نگهداری می شوند.غنای خوشنویسی و تذهیب این نسخ در کتابت، ترکیب بندی صفحات، خوشنویسی، تزیینات، نشان ها، صفحات وقف نامه، اوراق افتتاح و اختتام، قابل تامل و مطالعه است. هدف پژوهش حاضر تحلیل بصری تزیینات پنج قرآن منتخب از مجموعه مذکور در دوران سلجوی تا قاجار است. پرسش های مقاله عبارت اند: 1- ترکیب بندی قرآن های خطی منتخب سده ی 6 تا 14 هجری، وقفی آرامگاه شیخ جام چیست؟ 2- ویژگی های بصری کتاب آرایی قرآن های منتخب این مخزن، از نوع خط و خوشنویسی، صفحه آرایی، تزیینات و تذهیب و نشان ها چیست؟ روش تحقیق توصیفی و تحلیلی بوده و روش جمع آوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانه ای و به ویژه بر برداشت های میدانی شامل عکاسی و مصاحبه استوار است. جامعه پژوهش شامل چهل و یک مصحف از دوران سلجوقی تا قاجار است. نمونه گیری هدفمند است و از نمونه های بارز از هر دوره، یک عدد مصحف جهت مطالعه، انتخاب شده است. یافته ها نشان داد آرایه ها شامل جدول اندازی، سرسوره، شمسه و شرفه، ترصیع و نشان آیات، خمس و عشر است و قلم های مورد استفاده نیز تنوع جالب توجهی دارد. جدول اندازی در قرآن های دوره سلجوقی و ایلخانی نسبت به ادوار بعدی کمتر مورد توجه بوده ولی سرسوره ها پرکارتر با رنگ غالب طلایی است؛ در حالیکه سرسوره ها در قرآن های ادوار تیموری، صفوی و قاجار با لاجورد آراسته شده است. شمسه ها و شرفه ها در قرآن های ایلخانی به بعد، رواج بیشتری یافته و نشان های آیات، خمس و عشر در دوران ایلخانی و تیموری، پرکار و ظریف تصویر شده است. بررسی کتابت قرآن از قلم های کوفی تزیینی و ثلث برای سرسوره ها و قلم های ثلث و ریحان در متن قرآن تا عصر صفوی کاربرد داشته و از آن به بعد قلم نسخ مورد استقبال واقع شد. ترجمه ی آیات در ابتدا به نسخ و در عصر قاجار با نستعلیق کتابت شده است. شناسنامه مصاحف بازخوانی و بازشناسی شد و نوع قلم و تزیینات، نیز در تعدادی، دوره تاریخی مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفت.