تاثیر متغیر های اقلیمی بر شدت ریسک سیستماتیک عملکرد خرمای ایران (با رهیافت پانل پویای مکانی)

کشاورزی ماهیتی وابسته به طبیعت دارد که هرلحظه از زمان با مسیله ریسک و نبود قطعیت همراه است. کاهش بارش های جوی، سرمای شدید، یخبندان، خشک سالی و شیوع بیماری های گیاهی و آفات نباتی تنها بخش کوچکی از ریسک هایی است که کشاورزان با آن ها روبه رو هستند. تغییرات آب و هوایی در مناطق مختلف اغلب با هم مرتبط هستند و وقوع این حوادث به یک باره بخش قابل توجهی از مناطق کشور را تحت تاثیر قرار می دهند. به عبارت دیگر، این گونه تغییرات آب و هوایی موجب بروز ریسک سیستماتیک عملکرد در تولیدات باغی می شوند. اتفاقات آب و هوایی نامساعد در یک سال مشخص در مناطق مختلف دارای اثرات متفاوتی می باشند. بخشی از مناطق، به طور شدید و وسیعی درگیر می شوند و بخشی کمتر تحت تاثیر قرار می گیرند. در این پژوهش ریسک سیستماتیک عملکرد محصول خرمای ایران و عوامل موثر بر شدت آن با استفاده از الگوهای پانل پویای مکانی بررسی شد. اطلاعات آماری میزان تولید خرما 8 استان تولیدکننده عمده خرما و متغیر های هواشناسی دما و بارش استان های بوشهر، خوزستان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، هرمزگان و یزد طی سال های 1387 تا 1398 از سازمان هواشناسی کشور و آمارنامه های وزارت کشاورزی استخراج شده است. نتایج مدل دوربین مکانی نشان داد که سرریز مکانی متوسط باران سالانه در استان های خرماخیز بر متوسط عملکرد خرمای ایران تاثیر مثبت (به میزان 2/90) و معنی داری دارد. و اثر سرریز مکانی متغیرهای بارش های نابهنگام سالانه بر متوسط عملکرد خرما منفی و معنی دار است. همچنین ضریب اثر سرریز مکانی متوسط حداکثر دمای تابستان به میزان 1/83 حاصل شده است که نشان می دهد متوسط حداکثر دمای تابستان بر متوسط عملکرد خرمای ایران تاثیر منفی و معنی داری داشته است. نتایج مقایسه اثرات مستقیم و غیرمستقیم در مدل پانل مکانی پویا در کوتاه مدت و بلندمدت نشان داد که در کوتاه مدت متغیر بارش های نابهنگام سالانه دارای رابطه منفی و معنی دار بر متوسط عملکرد خرمای ایران دارد. نتایج بلندمدت اثرات مستقیم متغیرهای بارش های نابهنگام سالانه و سرمای نابهنگام سالانه دارای رابطه منفی و معنی دار بر متوسط عملکرد خرما دارند.