بررسی «کارکرد» و «شیوه های اجرایی» عناصر ارتباطی در گوشه های دستگاه همایون از ردیف میرزاعبدالله

وجود نکات متعدد نظری و عملی از روابط و تناسب مقامات، آوازها و شعب در رسالات موسیقی قدیم، موید اهمیت نحوه ارتباط اجزای آثار موسیقی در ادوار گذشته است. با افزایش این چنین ترکیباتی در ردیف های دوره قاجار، جایگاه این مساله هرچه بیشتر خودنمایی می کند. در این پژوهش موضوع ارتباط گوشه ها ازنظر کارکرد و نیز روش های آن در رابطه با دستگاه همایون از ردیف میرزاعبدالله براساس نت نویسی داریوش طلایی موردبررسی قرار گرفت. در ابتدا با تعریف «عنصر ارتباطی»، مفهوم کلی این عبارت، مشخص و سپس کارکردها و روش های آن در قالب سیستم دستگاهی بیان شد. ازنظر کارکردی، عناصر ارتباطی در رابطه با پیوند «دو گوشه»، «یک گوشه و فضای مدال مربوطه» و «یک گوشه با بدنه اصلی دستگاه» خلاصه شد. در تقسیمات مربوط به روش های اجرایی، در کنار موارد عینی که شامل اجرای «تک نت مشترک یا پرش میان دو نت مشترک»، اجرای «ملدی یا ریتم های مشابه»، اجرای «انواع فرودها»، اجرای «عناصر مشخصه یک فضای مدال معین» می شود، تغییر پرده ها به عنوان عاملی دیگر جهت رفع سبب تنافر در گام پایه و پیوند با بدنه دستگاه در این دسته، موردبررسی قرار گرفت. با چنین تقسیم بندی هایی سعی شد به دیدگاهی روشن از ارتباط های چندوجهی و هم زمان در روند گوشه ها دست یافته و حرکتی درراستای تحلیل بهتر دستگاه همایون برداشته شود. از نتایج به دست آمده در مورد روش های اجرایی عناصر ارتباطی، رفع اسباب تنافر بیشتر از بقیه مشاهده شد. این را می توان به وجود تعدد نت های مجرد و نیمه مجرد در گام پایه دستگاه همایون نسبت داد. ازدیگرسو در رابطه با گوشه هایی که ازنظر گستره نغمات از محدوده درآمد فاصله می گیرند، مانند فضای مد بیداد، فرودهای آن ها نیز در چند مرحله و یا در چندین گوشه عملی می شود. همچنین مشاهده شد که برای تغییرات در یک گوشه خاص، زمینه سازی لازم در گوشه یا گوشه های قبل به شکل های مختلف انجام می گیرد.