مقایسه نظام ترکیب بندی سه نگاره ی رزم از سه مکتب در نسخه خمسه نظامی 1442 م./ 846ق

بررسی روابط آشکار و پنهان ترکیب بندی در نگارگری می تواند ویژگی ها و کیفیت های بصری آثار نگارگری را تبیین کرده و پدیدارکننده ی تفاوت ها و شباهت های میان آثار باشد. این تحقیق به جهت مطالعه و مقایسه ی نظام ترکیب بندی در مکاتب نگارگری، سه نگاره از خمسه نظامی 1442م/846ق را برگزیده است که به مکتب هرات، تبریزصفوی و قزوین تعلق دارند. دست یابی به ویژگی های ترکیب بندی نگاره ها و بررسی سیر تحول آن ها، هدف این جستار بوده است. در پژوهش حاضر این پرسش ها پاسخ داده شده است: 1- نظام ترکیب بندی در نگاره های منتخب خمسه نظامی 1442م./846 ق چه روندی را طی نموده است؟ 2- نظام ترکیب بندی در سه نگاره ی منتخب، چه تشابه و تفاوت هایی با هم دارند؟ به منظور رسیدن به ویژگی های نظام ترکیب بندی، آثار منتخب این نسخه به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده و با دستیابی به نوع روابط در عناصر به کار رفته در نظام ترکیب بندی از قبیل کتیبه ی اشعار، مربع شاخص، مستطیل های پویا و طلایی، منحنی مارپیچ و خطوط رهنمونگر نگاره ها، به تطبیق آثار با ماهیت کیفی پرداخته شده است. اطلاعات مورد نیاز تحلیل به شیوه کتابخانه ای گردآوری شده است. نتیجه آنکه با وجود کاربست هندسه ی پنهان در هر سه نگاره ، ترکیب بندی نگاره ی متعلق به مکتب هرات - اثر کمال الدین بهزاد - در ساختار هندسی و ایجاد نظام تناسبات، دارای یک ترکیب نظام یافته و هماهنگ تری نسبت به دو نگاره ی دیگر است. همچنین سیر تحول نظام ترکیب بندی در آن ها، به تناسب تحولات مکاتب نگارگری، با تغییرات تدریجی اما توام با پیوستگی و تاثیرپذیری از سنت ها و بدعت های بهزاد همراه بوده است.