بازشناسی تاریخی سیر تطور معنای اصطلاح «رافضه» در سه سده نخست هجری

اصطلاح «رافضه» در سده های نخستین بسیار به کار رفته است. این عنوان برای شناساندن گروه های شیعی در سده نخست بوده و با گذر زمان در سده های دوم و سوم فراگیر شده است. درباره این اصطلاح داوری های گوناگون، و گاه متضاد، شده است. معنای اصلی این اصطلاح با گذر زمان دچار تطور شده و معانی دیگری به آن افزوده شده است. پرسش اصلی این است که: عنوان «رافضه» در سه سده نخست چه سیر معنایی ای داشته و نخستین کاربردش چه بوده است؟ فرضیه اصلی این است که معنای اصلی «رفض»، ناروا شمردن خلافت شیخین بوده که رفته رفته دچار تطور در معنا و مفهوم شده است. این نوشتار روش های توصیفی تحلیلی و چندرشته ای را به کار برده و از روش های گوناگون فرقه شناسی، تاریخی، حدیثی و رجالی بهره برده است. کوشیدیم دیدگاه های گوناگون را بررسی کنیم و توانایی سنجش میانشان را فراهم آوریم. دستاورد این مقاله این است که رافضه در چارچوب عنوان فرقه ای برای بدنامی شیعیان در سده نخست شکل گرفته و در سده های پسین گسترش یافته و دستاویزی برای واپس زنی آنها بوده است.