زمینه های اجتماعی ظهور عناصر نمایشی در آیینهای سوگواری ایران

آیین سوگواری در ایران، تنها آیینی بوده که درطول تاریخ و در مسیر تحول، در دوره قاجار، بدل به نوعی از نمایش آیینی، با هویت ملی و مذهبی شده است. با همه مناقشاتی که بر سر خاستگاه و تاریخ دقیق اجرای اولین تعزیه ها وجود دارد، به نظر میرسد اصل تاریخ تکوینی، در موضوع نمایشی شدن آیینهای سوگواری تا تبدیل شدن آن به تعزیه، رویکردی قابل قبول ومنطقی باشد. تاریخ پر فرازونشیب آیینهای سوگواری در ایران، رابطه مستقیمی با شرایط حاکم بر دوره های تاریخی نشان میدهند. از آنجا که آهنگ تکامل زیباشناختی این آیینها، به واسطه رسمیت تشیع، از دوره صفویه آغاز میشود، دامنه تاریخی این پژوهش دوره صفویه تا زندیه است که زمینه ساز ظهور اولین نمایشهای آیینی تعزیه بوده‌‌‌اند. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که: چه عوامل اجتماعی و سیاسی موثر در پیدایی ویژگیهای نمایشی در آیینهای سوگواری رسمی در ایران بودهاند؟ روش تحقیق، تاریخی توصیفی و نتیجه اولیه مبین این امر است که ظهور مختصات نمایشی در آیینهای سوگواری در دوره صفویه، بخشی از فرایند توسعه و گسترش تبلیغاتی این آیینهاست که دولت صفوی در راستای کسب اقتدار و مشروعیت به کار بسته بود و این روند در دوره زندیه به واسطه آزادی عمل و قریحه توده ها، با تداخل عناصر روایت و داستان و شخصیت پردازی، آیینهای سوگواری را به اشکال نمایشی نهایی، نزدیک کرد.