نقدی بنیادین بر جایگاه بانک تجاری در نظام مالی اسلام

اندیشمندان مسلمان بی‌توجه به ماهیت بانک تجاری، با حفظ ساختار و تغیرات روبنایی به منظور حذف ربا، سازوکار عملیات بانکی بدون ربا بر پایه عقود را طراحی کرده‌اند. این نوع بانکداری در عمل، به سبب ساختارها و ابزارهای ناهمگون با ماهیت بانک، به‌مثابه یکی از اجزای نظام سرمایه‌داری، با مشکلاتی همچون اجرای صوری قراردادها و عدم کارایی مواجه شده است. سوال اساسی این است که چرا ساختار بانک با وجود جایگزینی عقود شرعی نتوانسته است به صورت شرعی عمل نماید؟ برای پاسخ، باید در چارچوب نظام مالی اسلامی، در سه مرحله آسیب‌شناسی، ترسیم طرح مطلوب، و راهبرد حرکت از وضع موجود به مطلوب، تحقیقی صورت‌ پذیرد. این مقاله ضمن آسیب‌شناسی نهاد بانک تجاری با تحلیل ماهیت و ارکان آن، نشان می‌دهد این نهاد مالی یک پدیده مستحدث به‌شمار می‌آید که با مبانی و اهداف نظام مالی اسلام تطابق ندارد. با توجه به آنچه گفته شد و بی‌توجهی اقتصاددانان در حوزه مالی اسلامی به مفاهیم فلسفی نظام مالی اسلام و ماهیت بانک تجاری، این نهاد بستر مناسبی برای اجرای عقود اسلامی نیست و هر راهکاری با حفظ این ساختار نمی‌تواند موفق شود. الگوهای ارایه‌شده نیز دارای ایرادهای روشی در اهداف و راهبردی است.