تکوین میدان تولید درام ایران پیش از انقلاب مشروطه و نقش میرزاآقا تبریزی در ساخت یابی آن

تصور رایج، سرآغاز ادبیات نوین ایران را معطوف به نهضت مشروطه دانسته است و شکوفایی آن را هم زمان با سال 1300 خورشیدی درنظر می گیرد. اما می توان جریان نوگرایی ادبیات ایران را پیامد منطقی ادبیات اصلاح گرای سال های پیش از انقلاب مشروطه دانست. چراکه ریشه های نظم ونثر فارسی دوره ی مشروطیت را باید در آثار نویسندگانی همچون میرزا فتحعلی آخوندزاده، میرزا ملکم خان، میرزاآقا تبریزی جست وجو کرد. اما برخلاف تصور رایج، نمی توان شکل گیری این جریان نوگرا را به اراده های شخصی و دستاورد روشنفکران نام برده فروکاست. بی شک در درون تحولات اجتماعی، جریان های ناپیدای ادبی نیز وجود داشته است که در نوعی رابطه ی هومولوژیک، امکان این دگردیسی ها را به واسطه ی اراده های فردی فراهم کرده اند.این مقاله می کوشد با تکیه بر نظریه ی ساختارگرایی تکوینی پیر بوردیو، فهم منطقی و مستدلی از شکل گیری و ساختار میدان تولید ادبی ایران در دوره ی پیشامشروطه به دست آورد. نیز در پی تبیین این امر است که چگونه قطب های دوگانه ی مستقل و وابسته ی این میدان، در رابطه ای هومولوژیک با سایر میدان های اجتماعی- به ویژه میدان قدرت- درون میدان تولید نمایشنامه/ درام، تکوین می یابند. نتیجه ی این مقاله، گویای شکل گیری میدان تولید درام ایران با حضور میرزافتحعلی آخوندزاده است که با کنش ادبی میرزاآقا تبریزی ساخت می یابد. پیامد این ساخت یابی، استقرار میرزاآقا تبریزی در قطب مستقل میدان تولید درام ایران است که در تقابل با قطب وابسته تعریف می شود که محل حضور میرزافتحعلی آخوندزاده در این میدان است. مواضع این نویسندگان، پیامد موضع گیری آنان محسوب می شود که به شکل کنش ادبی تجلی یافته است. این مقاله همچنین در پی تبیین و توضیح چرایی بهره گیری میرزاآقا تبریزی از قراردادهای اجرایی نمایش ایرانی در نمایشنامه های او است که برپایه ی نظریه ی کنش بوردیو قابل تبیین است. چنان که به زعم بوردیو، کنش همواره در جایی میان آگاهی و ناآگاهی واقع می شود که با تکیه بر مفاهیم عادت واره و میدان قابل بیان است.این مقاله از روشی توصیفی- تحلیلی برای فهم داده های تاریخی پژوهش بهره برده است و بنیان تحلیل داده ها نیز بر چهارچوب نظری منتج از آرای پیر بوردیو، جامعه شناس فرانسوی، بنا نهاده شده است.