ویژگی های جمعیت شناختی و مهارت های اندیشه گری انتقادی هنرجویان فنی و حرفه ‏ای کشاورزی: مقایسه ای مبتنی بر نابرابری فضای آموزشی

پیشینه و اهداف :

مهارت ‏های اندیشه ‏گری انتقادی دارایی ‏های ذهنی ارزشمندی هستند که هر فرد مستقلی باید به آنها مجهز باشد. مهارت ‏های اندیشه گری انتقادی به افراد کمک می‏ کند تا به‏ جای انجام اقدامات واکنشی، قبل از انجام هر فعالیتی پیامدهای ناشی از آن را پیش‏بینی کنند. مجهز بودن افراد به مهارت‏ های اندیشه ‏گری انتقادی نه تنها از اهمیت ویژه ‏ای برای خود آنها، بلکه برای اطرافیان و نسل‏های آینده نیز برخوردار است؛ زیرا، افرادی که دارای سطوح پایینی از‏ مهارت‏های اندیشه ‏گری انتقادی هستند دست به اقداماتی می ‏زنند که مبتنی بر تحلیل عمیق مسایل و پیامدهای ناشی از اجرای آن نیست که این امر به نوبه‏ خود، دیگران را نیز در معرض خطر قرار می ‏دهد. از این‏رو، پرورش مهارت‏ های اندیشه‏گری انتقادی در میان هنرجویان رشته‏ های فنی و حرفه‏ای کشاورزی با توجه به ماهیت و اهداف این رشته‏ ها از اهمیت ویژه‏ای برای مقابله با مشکلات و نابسامانی‏ های بخش کشاورزی برخوردار است. با در نظر گرفتن این نکته، تلاش‏های بسیاری برای توسعه و نهادینه ‏سازی این مهارت‏ها در هنرجویان کشاورزی انجام شده است. با این وجود، این تلاش ها به اهداف خود نرسیده و بخش کشاورزی همچنان با چالش‏ های بی شماری روبرو است. گروه پژوهش بر این باور است که پایین بودن مهارت‏های اندیشه‏ گری انتقادی در هنرجویان کشاورزی به دلیل توجه بیش از اندازه‏ پژوهش‏های این حوزه بر مسایل آموزشی و محیط خرد درون مدرسه است؛ در حالی که محیط بیرونی و ویژگی‏های جمعیت‏ شناختی طبق انگاره‏های شناختی اجتماعی بندورا و نظام‏ های خودکار لومان جایگاه ویژه‏ای در پرورش مهارت‏های اندیشه ‏گری انتقادی دارد. با چنین استدلالی، این پژوهش تلاش می‏کند که مهم‏ترین عامل‏های جمعیت ‏شناختی اثرگذار بر مهارت‏های اندیشه‏ گری انتقادی هنرجویان رشته‏ های کشاورزی را شناسایی کند تا از این طریق به بهبود برنامه‏ ریزی‏ های آموزشی و تقویت مهارت‏های اندیشه‏ گری انتقادی در هنرجویان کشاورزی یاری رساند.

با توجه به هدف، از روش تحقیق کمی در این پژوهش استفاده شد. جامعه‏ آماری پژوهش شامل هنرجویان فنی و حرفه‏ای کشاورزی ایران بود (5720 =N). از میان آنها، 282 هنرجو با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای چند مرحله ای به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه ای محقق ساخته بود که روایی و پایایی آن به ترتیب با استفاده از آماره نسبت روایی محتوا (75/ 0 CVR≥) و ضریب آلفای کرونباخ (71/0 ≤ α) تایید شد. پرسش نامه دارای سه بخش بدین شرح بود: الف) بخش راهنما که در آن نحوه‏ پاسخگویی به پرسش‏ها توسط پاسخگویان تشریح شده بود؛ ب) بخش مربوط به ویژگی‏های جمعیت ‏شناختی؛ و ج) بخش مربوط به ارزیابی مهارت‏های اندیشه‏ گری انتقادی هنرجویان کشاورزی. در بخش سوم پرسش نامه از پاسخگویان خواسته شد که میزان موافقت خود را با هر یک از گویه‏های پرسش نامه با دادن نمره‏ای از 1 (کمترین موافقت) تا 10 (بیشترین موافقت) در مقیاس فاصله‏ای مشخص کنند. در نهایت امتیازات به دست آمده مبنای تجزیه و تحلیل‏ های بعدی در محیط نرم‏افزار SPSSVer20 قرار گرفت.

یافته های تحلیل واریانس یک‏طرفه نشان داد که بین هنرجویان هنرستان های مورد مطالعه از نظر مهارت ارزیابی انتقادی مشکلات و اجرای عملی ایده ها و انگاره ها تفاوت معنی داری در سطح پنج درصد خطا وجود دارد. با این وجود، تفاوت معنی داری بین هنرجویان از نظر نابرابری های آموزشی مشاهده نشد. در بین ویژگی های مورد بررسی، جنسیت (مرد یا زن بودن) و محل سکونت (روستایی یا شهری بودن) تفاوت معنی داری در مهارت های اندیشه گری هنرجویان ایجاد نکرد. در مقابل، سابقه کار کشاورزی به طور معنی داری موجب ایجاد تفاوت در مهارت های اندیشه گری هنرجویان شد.

یکی از نقاط ضعف پژوهش های پیشین درباره مهارت های اندیشه گری انتقادی فراگیران، استفاده از ابزارها و شاخص های یکسان برای ارزیابی مهارت های اندیشه گری انتقادی برای تمام رشته های تحصیلی علی رغم تفاوت در محتوا و ماهیت آنها است. با چنین دیدگاهی، این پژوهش با مبنا قرار دادن پژوهش های کالما و کاترونی-بایرد (Calma, Cotronei-Baird) (2021)، چهار مهارت ارزیابی انتقادی مشکلات، توسعه و ارایه استدلال ها، اجرای ایده ها و انگاره ها برای یک زمینه واقعی، و آمیختن ایده ها و انگاره ها را به عنوان چهار مهارت اصلی رشته های فنی و حرفه ای کشاورزی شناسایی کرد. با توجه به مهارت های چهارگانه‏ شناسایی شده، مصداق های عینی برای آنها تعریف و در قالب یک ابزار کاربردی برای پژوهش های آینده ارایه شد. همچنین، یافته های این پژوهش نشان داد که مهارت های اندیشه گری انتقادی هنرجویان تنها تابع مسایل آموزشی و محدود به محیط مدرسه (محیط خرد) نیستند؛ بلکه عامل های گوناگون دیگری بر آنها اثرگذارند که برنامه ‏ریزان آموزشی در برنامه ‏ریزی‏ های خود برای توسعه‏ مهارت‏های اندیشه‏ گری انتقادی فراگیران باید به آنها توجه داشته باشند.