معرفی سبک شناسانه شجره الاتراک؛ رونوشتی از الوس اربعه الغ بیگ

نسب نگاری یکی ازعلوم بدیعی است که در ادوار مختلف مورد توجه صاحبان قدرت بوده است. در دوره تیموری، الغ بیگ تلاش قابل توجهی در ارتباط دادن خاندانش به دودمان چنگیز داشت. بدین سبب اثری نسب نگارانه، با عنوان تاریخ الوس اربعه تالیف کرد که نسخه اصلی آن ناپدید شد، اما بقایای تطبیق داده شده آن با نام شجره الاتراک معروف شد که امروزه دو نسخه از آن موجود میباشد. هدف پژوهش این است که با نگاهی به لایه های ادبی، زبانی و محتوایی شجره الاتراک و با کمک روش سبک شناسانه توصیفی، به معرفی این اثر تاریخی ادبی بپردازد. با توجه به ویژگیهای سبکی این متن و استفاده از سبک شناسی توصیفی در سه سطح محتوایی، زبانی و بلاغی دوره استنساخ و نگارش شجره الاتراک و ماهیت نویسنده آن بررسی شود.

روش کار به شیوه تحلیلی و توصیفی است و داده ها بطریق فیش نویسی و نمونه برداری از متن با مطالعه مکرر و انتخاب گزینه های تکرارشونده گردآوری شده اند و گاهی ذکر موارد شاذ و نادر به نزدیک شدن به پاسخ سوالات کمک کرده است.

شجره الاتراک از جمله متون تاریخی -ادبی است که با معرفی و بررسی ویژگیهای آن، به پژوهشگران فرصت مطالعه در متنی را میدهد که علاوه بر نکته های تاریخی مبهم حکومت مغولان و ایلخانان در ایران، از نظر ادبی و زبانی هم ویژگیهای برجسته ای دارد و میتواند بخشی از حلقه های ارتباطی دوره های مختلف تاریخی زبان فارسی، ادبیات و فرهنگ ایران بزرگ را بهم پیوند بزند.

با همه تلاشهای نویسنده در کاربرد آرایه های ادبی و کلمات عربی و بیشتر از آن ترکی مغولی، همچنان نثر شجرهالاتراک ساده و مانند بیشتر متون تاریخی ارجاعی است. آنچه بیشتر از همه در شیوه نثرنویسی آن بچشم میخورد سبک جمله نویسی در عطف، و فصل و وصل جمله هاست؛ به طریقی که بیشتر جمله ها بدون درنظر گرفتن محل اتصال و فصل، با «واو» عطف بهم متصل شده اند و مصحح را در ارتباط جمله ها با مشکل مواجه میکند. اشتباه در کاربرد حروف اضافه، آوردن جمله ها و اشعار ترکی و حتی نوشتن متن بر اساس لهجه ترکان پارسیگوی، ظن ترک زبان بودن نویسنده و چه بسا مغولی بودن او را قدرت میبخشد و این ادعای کاتب که متن را از روی الوس اربعه الغ بیگ تلخیص کرده مورد تایید قرار میدهد. با توجه به ارادت نویسنده به اهل تسنن بنظر میرسد متن در دوره ای قبل از رسمی شدن مذهب شیعه استنساخ شده است. با توجه به ویژگیهای بلاغی و زبانی متن و همخوانی آن با نثر دوره تیموری چنین مینماید که متن متعلق به دوره تیموری است و نویسنده از وابستگان ترک زبان ایلخانان و چه بسا که نسخه ثبت شده با نام شجره الاتراک متن الوس اربعه مفقود باشد.