تاریخچه نوین اخلاق در مطالعات علوم سلامت، بخش چهارم: دستورالعمل بین المللی CIOMS

همان طور که در سخنان سردبیری پیشین مجله دانشگاه به آن اشاره گردید؛ کد نورمبرگ، بیانیه هلسینکی و گزارش بلمونت سه گام اساسی در تاریخچه مدرن اخلاق در پژوهش های سلامت هستند [3-1]. آن ها باعث شدند که توجه پژوهش گران حوزه سلامت به مسایل اخلاقی، بیش از پیش منعطف گردد. گام چهارمی که پس از آن ها برداشته شد، محصول کوشش مشترک  Organization of Medical Sciences (CIOMS) Council for International و سازمان بهداشت جهانی World Health Organization (WHO)  بود که به دستور العمل بین المللی اخلاقی برای پژوهش های سلامت که در آن نمونه های انسانی مورد استفاده قرار می گیرند، معروف شد [4]. دستورالعمل بین المللیCIOMS  بیش تر برای کشورهای با درآمد کم و برای کاربرد اصول اخلاق جهانی برای شکل گیری سیاست های ملی پژوهش در علوم سلامت وضع شده است. مسایل اخلاقی ارایه شده در این دستورالعمل ، ارتباط تنگاتنگی با گزارش بلمونت دارد. بر این اساس، پژوهش های علوم سلامت که بر روی انسان ها به عمل می آید باید از شرکت کنندگان در مطالعه محافظت کرده و به ویژه شرایط محیطی که قرار است پژوهش در آن به عمل آید را مورد ارزشیابی قرار دهد تا مطمین شود که این پژوهش ها از نظر اخلاقی مورد قبول جوامع محلی هستند. بنابراین، براساس این دستور العمل نه تنها در نظر گرفتن شرایط محیطی پژوهش حایز اهمیت فراوان است بلکه محققین باید این اطمینان را ایجاد کنند که نتایج به دست آمده از پژوهش های انجام شده برای همان جوامع محلی نیز، قابل دسترسی می باشد [4]. علت این تاکید هم آن بود که شواهد نشان می داد که برخی از پژوهش هایی که در کشورهای با در آمد بالا حمایت می شوند، ممکن است که در کشورهای با درآمد پایین به مرحله اجرا در آیند و در این اجرا نه تنها حقوق شرکت کنندگان در مطالعه به طور کامل حفظ نگردد، بلکه آن ها از نتایج به دست آمده از مطالعه نیز هیچ وقت بهره مند نگردند. از همین رو، دستورالعمل بین المللی CIOMS برای اولین بار در سال 1993 میلادی منتشر شد و برای بار دوم در سال 2016 میلادی مورد تجدید نظر قرار گرفت [5]. در تجدید نظر سال 2016 میلادی، بیش تر بر حقوق افراد آسیب پذیر، مانند کودکان مورد مطالعه در کارآزمایی های میدانی که در آن اثر بخشی واکسن ها مورد مطالعه قرار می گیرند، تاکید شده است. هم چنین، مسایل اخلاقی پیرامون موضوعاتی نظیر داده های بزرگ (Big data)، بانک نمونه های حیاتی (Bio banking)، استفاده مجدد از نمونه هایی که برای پژوهش قبلی و با اهداف دیگری جمع آوری شده اند ، مورد توجه قرار گرفته است. در این نسخه جدید هم چنین، با در نظر گرفتن ارزش های اجتماعی و اخلاقی به هنگام طراحی، اجراء و پس از اجرای مطالعه تاکید شده است. برای نمونه، ضرورت ارایه مراقبت های لازم در صورت نیاز به جمعیت تحت بررسی پس از خاتمه مطالعه، مورد تاکید قرار گرفته است. بالاخره، تاکید شده است که کلیه طرح های مرتبط به سلامت مورد نظارت قرار گرفته تا نه تنها حریم خصوصی شرکت کنندگان مورد توجه قرار گیرد، بلکه استفاده صحیح از داده ها و نمونه های ذخیره شده نیز به عمل آید [5]. به نظر می رسد که با توجه به حجم وسیع از مطالعات مربوط به سلامت که به طور روز افزونی در اقصی نقاط مختلف دنیا به عمل آید. هم چنین، با رخداد مسایل جدید نظیر عالم گیری - کووید 19، جهان در آینده شاهد تدوین دستورالعمل های بیش تری باشد که متخصصین علوم سلامت برای رعایت مسایل اخلاقی در این پژوهش ها، باید مورد توجه قرار دهند [6].