بررسی و تحلیل روابط عاشق و معشوق در غزلیات حافظ با رویکرد به سویه های سیاسی و اجتماعی

پرداختن به شعر حافظ از یک جهت، به معنای عدم تحقیق دقیق در افکار اوست. شعر او چندلایه و چندپهلو بوده و موضوعات گوناگونی را دربر می گیرد. بر این اساس، پدیده عشق و تبیین روابط عاشق و معشوق در غزلیات او ابعاد فراشخصی پیدا می کند و موضوعات سیاسی- اجتماعی زمانه اش را شامل می شود. شاعر در روساخت به بازنمایی این پیوندها می پردازد تا مخاطبان عام خود را به اقناع برساند، اما در ژرف ساخت، برداشت ها و آراء انتقادی اش را شرح می دهد تا برگستره درک و شعور مخاطبان خاص و نکته سنج خود بیفزاید و خویشکاری ادبی و مردمی خود را ادا نماید. هدف پژوهش حاضر، بررسی اغراض سیاسی- اجتماعی حافظ از بازنمایی روابط عاشق و معشوق در غزلیات با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی- تحلیلی است. نتایج تحقیق نشان می-دهد که سه وجه اشتراک اصلی میان شخصیت معشوق (وجه روساخت) و شاه (وجه ژرف ساخت) وجود دارد که عبارت است از: 1. کنش های پادشاه مآبانه معشوق 2. معشوق را شاه نامیدن 3. مواجه بودن و شاه با افراد بسیار. بر این پایه، یکی از اهداف حافظ از انعکاس مسایل غنایی و عاشقانه، بازنمایی و تبیین افکار سیاسی و اجتماعی خود بوده است. البته، این روش باعث چندلایگی متن تولیدی و دیریابی اغراض شاعر از سوی بیشینه گروه هدف (مخاطب عام) شده است. اصلی ترین دلیل استفاده از چنین روشی، شرایط نامطلوب سیاسی و اجتماعی و عدم انتقادپذیری صاحبان قدرت در آن دوره بوده است.