تغییرپذیری طیف زیستی و کورولوژی بانک بذر خاک حاشیه رودخانه گاماسیاب با فاصله از رودخانه

پوشش گیاهی حاشیه رودخانه جزو پایدارترین پوشش روزمینی است که منبع غذایی مناسب برای دام هاست. با توجه به تخریب اکوسیستم حاشیه رودخانه و چرای بیش از حد دام از این بوم سازگان، مطالعه بانک بذر خاک به منظور شناسایی ظرفیت آن در جهت احیا پوشش گیاهی تخریب یافته لازم و ضروری است.  

تحقیق حاضر به منظور بررسی بانک بذر حاشیه رودخانه گاماسیاب شهرستان نهاوند واقع دراستان همدان انجام شد. ابتدا با استفاده از نقشه های  گوگل ارث، 5 سایت نمونه برداری در هر دو طرف رودخانه مشخص شد. نمونه برداری از خاک جهت مطالعه بانک بذر به روش سیستماتیک با استفاده از ترانسکت و کوادرات انجام پذیرفت. در هر سایت یک ترانسکت عمود بر جریان رودخانه و در طول ترانسکت حداقل 6 پلات 4متر مربعی (در هر طرف رودخانه سه عدد) مستقر شد و نمونه برداری از خاک از دو عمق 5-0 و 10- 5 سانتی متر در هر پلات انجام گرفت. سپس نمونه های خاک برای کشت به گلخانه منتقل شدند. بانک بذر با روش جوانه زنی بررسی و بذوری که  جوانه می زدند، شناسایی و به قرار ذیل طبقه بندی و بررسی شدند. گیاهان ازنظر طول عمر (یکساله و چند ساله) ، فرم رویشی (علفی و چوبی) ، شکل زیستی (کریپتوفیت، تروفیت، کاموفیت، همی کریپتوفیت، فانروفیت) و کورولوژی شامل ایران تورانی(IT)، جهان وطنی(COSM)، اروپا سیبری (ES) چند ناحیه ای (PL)، مدیترانه ای (M)، ایران تورانی- مدیترانه ای (IT,M)، ایران تورانی- اروپا سیبری (IT, ES) ایران تورانی - اروپا سیبری - مدیترانه ای (IT,ES,M) و ایران تورانی- اروپا سیبری- صحرا (IT,ES,SS) بررسی شدند. سپس هر یک از موارد فوق با عامل فاصله از مرکز رودخانه در سه بازه 0-10، 10-20 و 20-30  متری از رودخانه با آنالیز واریانس یکطرفه (ANOVA) مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند.

در مجموع84 گونه شامل 20 تیره و 65 جنس مشاهده شد که بیشترین آن مربوط به خانواده Gramineae (29گونه) و Compositeae (18 گونه) بود. گیاهان یکساله، چند ساله ، گیاهان علفی و  چوبی،  به ترتیب 91/67 درصد،  08/32 درصد، 68/98 درصد، 31/1 درصد بانک بذر را در عمق اول به خود اختصاص دادند و در عمق دوم گیاهان یکساله 42/65 درصد، گیاهان چند ساله 57/34 درصد  و به لحاظ شکل زیستی گیاهان علفی 100درصد را دارا بودند. همچنین تروفیت ها90/63 درصد و همی کریپتوفیت ها 26 درصد بیشترین درصد بانک بذر را داشتند. گیاهان COSM 83/35 درصد ، IT 01/24 درصد و PL 91/11 درصد را به خود اختصاص دادند. گیاهان یکساله درعمق اول بانک بذر 0-5 سانتی متری بیشترین مقدار در فاصله 0-10متری از رودخانه و کمترین مقدار را در فاصله 10-20 متری مشاهده شدند. در عمق دوم 5-10 سانتی متری گیاهان یکساله و علفی بالاترین  مقدار را در فاصله 30-20 متری از رودخانه و کمترین مقدار را در فاصله 10-0 متری داشتند. تروفیت ها بیشترین مقدار را در فاصله 0-10 متری و کمترین مقدار را در  20-30  فاصله داشتند. در خصوص پراکنش جغرافیایی بانک بذر عمق اول و دوم عناصر چند ناحیه ای در فاصله 0-10 متری  بیشترین مقدار و در فاصله 20-30 متری کمترین مقدار را داشتند و بعد از آن عناصر ایران تورانی در عمق اول و دوم بالاترین مقدار را در فاصله 20-30 متری و کمترین مقدار را در فاصله 0-10 متری به خود اختصاص دادند.

بیشتر بودن تعداد گونه گرامینه سبب افزایش تراکم بانک بذر گونه های یکساله علفی شده است و گیاهان چوبی نیز فقط در عمق اول بانک بذر مشاهده شدکه دلیل آن را می توان به درشت بودن بذر های درختی نسبت داد که در عمق اول باقی می مانند و به اعماق نمی توانند نفوذ کنند و دچار فساد یا زوال شده یا توسط بذر خواران مورد استفاده قرار می گیرد (زودگذر بودن بذور درختان). تروفیت ها بالاترین مقدار طیف زیستی را داشت که به خاطر تولید بذر بسیار فراوان و کوچک بودن اندازه بذر با شانس و تعداد بیشتری در خاک می توانند نفوذ کنند. حضور بالای عناصر چند ناحیه ای در ترکیب گیاهی بانک بذر خاک می تواند بدلیل حضور فراوان عناصر گیاهی پیشاهنگ و مراحل اولیه توالی باشد که بدلیل کم نیاز بودن و برخورداری از دامنه بوم شناختی گسترده در طیف وسیعی از سرزمین های گیاهی حضور یافته و تعلق خاصی را به یک اقلیم مشخص و یا جغرافیای گیاهی نشان نمی دهند.  بالاترین مقدار عناصر چند ناحیه ای در لبه رودخانه به دلیل  درصد بالای گونه Cynodon dactylon بود. نتایج این تحقیق نشان داد که جهت احیای پوشش گیاهی می توان از بانک بذرخاک استفاده نمود. احیاء کران رودی تخریب یافته با قرق به دلیل حضور گونه های گیاهی خوشوراکی مثل Alopecurus myosuroides ,Trifolium repens  و Bothriochloa ischaemum امکان پذیر است.