تبیین اصل رعایت تدریج در تربیت از دیدگاه فقه تربیتی

موضوع تربیت، انسان است که تکاملی تدریجی دارد؛ ازاین رو هم اصل تربیت کردن و هم تربیت پذیری و تغییر در وی، زمان‏بر و متدرج است. یکی از اصول عام تربیت، اصل رعایت تدریج است که مفاد آن انجام اقدامات تربیتی به دور از شتاب و عجله، همراه با تانی و تدریج است. حال به کارگیری این اصل در فرایند تربیت، در بدو امر مستلزم بررسی مشروعیت آن است. ازاین رو سوال اصلی مقاله پیش رو، چیستی مبانی و ادله دینی اصل رعایت تدریج از نگاه فقه تربیتی است که دو سوال درباره «قلمرو این اصل در تربیت و بررسی پیامدهای عدم رعایت آن» در ادامه می آید. نوشتار حاضر با روش استنباطی و تحلیلی و از خلال بررسی ادله قرآنی و روایی به دنبال یافتن پاسخ به سوالات فوق است. در بیان مهم‏ترین نتایج و یافته های پژوهشی باید گفت براساس حکم عقل، رعایت تدریج و پرهیز از شتاب و عجله در تربیت، رجحان عقلی دارد که به ملازمه، رجحان و مطلوبیت شرعی آن نیز قابل اثبات است. مستفاد از ادله نقلی نیز، رجحان و استحباب رعایت تدریج در فرایند تعلیم و تربیت از سوی مربیان است که اگر عدم رعایت آن موجب اشمیزاز از اصل تربیت شود و زمینه ضلالت متربی را فراهم سازد، رعایت تدریج الزامی خواهد بود. اصل رعایت تدریج به جهت شمول و قلمرو، تمام ساحات تربیت را در بر می گیرد و در هر ساحتی هم شامل نوع محتوای تربیتی و هم روش ارایه محتوا می شود.