بررسی مقامات عرفانی در نهج البلاغه و تذکره الاولیاء عطار

« مقامات» از اصطلاحات اساسی و بنیادین تصوف و عرفان اسلامی است که از عمق و گستردگی بسیاری برخوردار است. بسیاری از منابع و کتب معتبر عرفان و تصوف، گستره وسیعی از موضوعات خود را به ذکر و شرح « مقامات» اختصاص داده و بسیاری از عرفا و صوفیه سخنانی موجز و بعضا مبسوط در باب این اصطلاح بیان نموده اند که در اکثر کتب عرفانی ثبت و ضبط شده است. این پژوهش، بر آن است تا ضمن تعمق و تحقیق در تذکره الاولیا و نهج‌البلاغه، به بررسی مقامات در این دو اثر بپردازد. هدف از این پژوهش بیان وجوه اختلافات و اشتراکات مقامات در تذکره الاولیاء و نهج‌البلاغه است.

این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و با استفاده از روش توصیفی-مقایسه ای انجام شده است.

در فرهنگ اسلامی، آنچه حالات و مقامات عرفانی نامیده میشود، ابتدا بصورت مفاهیم ایمانی و اخلاقی در قرآن کریم و سنت رسول خدا (ص) و بین مسلمانان مطرح شده بود و سپس در عرفان اسلامی، به عوامل سیروسلوک تبدیل شد و عنوان «‌حالات و مقامات» گرفت. این بحث یکی از موضوعاتی است که عرفا زیاد به آن پرداخته اند. عرفان در نهج‌البلاغه دارای شاخصه هایی مهم است که دیدگاه امام علی علیه السلام در عرفان را از برخی عرفا متمایز میسازد و بجهت سازگاری با عقل و نقل بر آنها برتری دارد.

هفت مقام رایج در عرفان اسلامی در برخی موارد دارای شباهتهایی در نهج‌البلاغه و تذکره الاولیاء هستند (مانند شش شرط برای انجام توبه) و در برخی موارد دارای اختلافات هستند (مانند اختلاف در معنای زهد).