توسعه ایران بر مبنای مسئله هویت در اندیشه سید فخرالدین شادمان

جامعه ایران از اواسط دوره قاجار پس از مواجهه با تمدن غربی، با مسیله ای بزرگ روبرو شد و آن عقب ماندگی ایران در دایره مدرنیته بود. راهکار روشنفکران ایرانی از میرزا آقاخان کرمانی تا علی شریعتی علیرغم تفاوت های بسیار بر محور حفظ هویت ملی در مقابل دگر غربی و عربی و یا بازگشت به من ایرانی بود که زمانی قلب عالم بود؛ اما همین هویت یابی ایرانی محل مناقشه بسیار بود. در این پژوهش با اتکا به نظریه ملی گرایی ضیاء ابراهیمی و برمبنای روش هرمنوتیک زمینه - مولف اسکینری، راهکار شادمان از روشنفکران عصر پهلوی در مواجهه با مسیله عقب ماندگی ایرانی واکاوی می شود. ملی گرایی بیجاساز با رویکرد قومی، عامل عقب ماندگی ایران را هجوم اعراب و راه برون رفت از آن را بازگشت به هویت ایران باستان می داند، اما ملی گرایی مدنی، عامل عقب ماندگی را در ناکارآمدی و ضعف درونی جامعه جست و جو می نماید که راه حل آن در قانون گرایی، حفظ هویت ملی با تمام تنوع های خود و بهره گیری از همه هویت های ظرفیت ساز خلاصه می کند. براین اساس، سوال محوری ما در این پژوهش در مواجهه با اندیشه شادمان این است که راهکار شادمان برای جبران عقب ماندگی ایرانی چیست؟ شادمان به ما نشان می دهد، راه توسعه در عصر مدرن، حفظ و به هنگام سازی هویت ملی از طریق ابزار زبان، و متاثر از آن تسخیر تمدن غرب از طریق علم گرایی زمینه مندانه می داند. بنابراین او نگاه تک ساحتی، تکنیکی و شبه ایدیولوژیک به هویت، زبان و تمدن غربی ندارد.