بررسی تعامل تشکل های سیاسی- مذهبی دهه چهل با نهضت روحانیت (نمونه پژوهی: نهضت آزادی ایران، هیئت های موتلفه اسلامی و حزب ملل اسلامی)

بررسی شکل گیری و روند نهضت روحانیت در دهه 1340 نشان می دهد این نهضت بر طیف وسیعی از اقشار و طبقات مختلف اجتماعی تاثیر گذاشته و حتی موفق شد از آنان یارگیری نماید. به طوری که نه تنها به تعامل با برخی تشکل ها پرداخت، بلکه زمینه ساز تاسیس برخی تشکل های مبارزاتی شد. نکته قابل توجه اینکه چه عواملی در شکل گیری این تعامل نقش داشتند؟ کدام تشکل ها در این تعامل پیش قدم شدند؟ بررسی سیر مبارزاتی نهضت روحانیت در این دهه حاکی است سه تشکل ذیل نقش پیشگامی در این تعامل ایفا کردند: 1. نهضت آزادی ایران: این تشکل دانشگاهی در اوایل سال 1340 ش تاسیس و با دستگیری و بازداشت طولانی مدت سران آن از سال 1343 ش، به اغما رفت. 2. هییت های موتلفه اسلامی: این تشکل بازاری در بحبوحه تقابل مرجعیت و روحانیت مبارز با هییت حاکمه در آغاز سال 1342 ش تاسیس و بعد از افشای نقش آن در ترور حسنعلی منصور نخست وزیر، سران آن دستگیر و فعالیت تشکل متوقف شد. 3. حزب ملل اسلامی: این تشکل نیز با عضویت جمعی از جوانان نوگرای دینی، درصدد مبارزه مخفی با رژیم برآمد که چند ماهی پس از تاسیس در سال 1344 ش، سران آن توسط ساواک شناسایی و دستگیر شده و حزب فروپاشید. این مقاله با رویکرد توصیفی تحلیلی و به روش کتابخانه ای نشان می دهد نهضت روحانیت با عنایت به ماهیت مذهبی و بومی و همچنین رویکردهای ضداستبدادی و به ویژه ضد استعماری خود به سرعت توجه سایر گروه ها و تشکل های سیاسی مذهبی را جلب کرد و موفق شد در تعامل با برخی از آنها، آموزه های نهضت را در میان قشرهای مختلف گسترش داده و از میان آنها یارگیری نماید.