پهنه بندی و مطالعه میدانی لغزش و رانش ها در اطراف جاده های جنگلی دارابکلا- ساری

مقدمه و هدف:

 در استان های شمالی کشور مخصوصا استان مازندران، گیلان و گلستان بدلیل ساخت جاده های جنگلی میزان درصد زمین لغزش به طور نسبی زیاد است. با توجه به اهمیت حفظ و نگهداری نگهداری جاده در مدت اجرای طرح تنفس جنگل، پهنه بندی مناطق مستعد از نظر وقوع لغزش و رانش و تهیه نقشه هایی با خطر بالای وقوع لغزش ضروری بنظر می رسد. از آنجایی که اثرات طرح تنفس کمتر مورد بررسی قرار گرفته است این مطالعه بدنبال بررسی بیشتر تاثیر طرح تنفس بر حفاظت و نگهداری جاده های جنگلی می باشد. بنابراین هدف از این مطالعه مکانیابی دقیق مناطق پرخطر وقوع لغزش و رانش در اطراف جاده های جنگلی با در نظر گرفتن نقاط کنترل زمینی و مدلسازی عوامل موثر بر وقوع لغزش و رانش در اطراف جاده های جنگلی می باشد.

جنگل دارابکلا در جنوب شرقی ساری به منظور این پژوهش انتخاب شد. ابتدا عوامل مهم و موثر بر وقوع زمین لغزش در منطقه شناسایی شد. سپس لایه های شیب، جهت شیب، شبکه جاده و بافر فاصله از جاده، خاک، خطوط گسل و آبراهه ها با استفاده از نرم افزار QGIS ver. 3.61 تهیه شد. همچنین نقاط کنترل زمینی (GCPs) از مناطق مستعد لغزش و همچنین لغزش های انجام شده بصورت جداگانه در منطقه مورد مطالعه به وسیله دستگاه GPS ثبت و سپس در محیط QGIS رقومی شد. اولویت بندی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی انجام و پس از اعمال وزن لایه ها و طبقه بندی مجدد نقشه نهایی پهنه بندی بدست آمد.

بر اساس نتایج بدست آمده 29/71 و 35/28 درصد از مساحت منطقه به ترتیب دارای خطر خیلی کم و کم از نظر وقوع زمین لغزش هستند. 21/75 درصد مساحت منطقه دارای خطر متوسط، 10/89 درصد مساحت منطقه معادل 289 هکتار دارای خطر زیاد و 2/37 درصد منطقه که معادل حدود 63 هکتار منطقه است دارای خطر خیلی زیاد از نظر وقوع زمین لغزش هستند. نتایج صحت پهنه بندی لغزش و رانش ها نشان داد از بین 29 نقطه ثبت شده به عنوان نقاط کنترل زمینی 22 مورد آن از نظر پهنه بندی در مناطقی با خطر لغزش زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته اند و همچنین 4 مورد آن در مناطقی با خطر زمین لغزش متوسط قرار دارند. بنابراین نتایج حاصل از پهنه بندی با درصد بالایی با واقعیت زمینی مطابقت دارد و تنها در 3 مورد پهنه بندی کارایی کمتری نشان داد. در منطقه دارابکلا بدلیل وجود سنگ بستر مارن و زهکشی نادرست جاده لغزش های کم عمق متعددی با فواصل کمتر از 200 متری حاشیه جاده ثبت شده است که بدلیل رها شدن جنگل و عدم اعمال مدیریت در حال توسعه و پیشرفت است. همچنین بیشتر لغزش های اتفاق افتاده در منطقه ی مورد مطالعه، در فاصله ای کمتر از 200 متر از آبراهه ها مشاهده می شود. بازدیدهای میدانی نشان می دهد که لغزش ها بیشتر در مناطقی مشاهده می شوند که جاده از کنار دره ها عبور کرده و یا آن را قطع می کند و بدلیل فقدان زهکشی سبب ایجاد لغزش و رانش های متعدد می شود.

این مطالعه نشان داد پهنه بندی تا حدود زیادی واقعیت های زمینی را تایید می کند. با توجه به آمار لغزش های ثبت شده در تقاطع جاده و آبراهه ها در محل دره های اطراف جاده، جاده های جنگلی دارابکلا نیاز به پروژه های مرتبط با حفاظت آب و خاک دارد. به نظر می رسد زهکشی اصولی جاده و استفاده از روش های زیست مهندسی خاک تا حدودی زیادی می تواند به حفظ جاده و احیا خاک و پوشش گیاهی منطقه کمک نماید.