ساختار دولت رانتیر در ایران و فروپاشی حکومت پهلوی

در کشور ایران از ابتدای اکتشاف نفت تاکنون، دولت ها نتوانسته اند، بهره برداری صحیحی از نفت داشته باشند. چنانچه از درآمدهای نفتی استفاده درستی صورت نگیرد، یک دولت رانتیر تشکیل شده و بیماری هلندی گریبان گیر اقتصاد ملی می شود. اوج دولت رانتیر بین سال های 1353 الی 1356 دیده می شود. دولت پهلوی دولتی رانتیر بود زیرا به طور منظم مقادیر عظیمی از رانت خارجی را دریافت می نمود. بنابراین درآمدهای نفتی ایران پیوند کمی با اقتصاد داخلی و نیروی کار داخلی داشته است. در واقع با افزایش درآمدهای نفتی، استقلال رژیم پهلوی از جامعه داخلی به درجه ای رسید که دولت به تغییر در ساخت اجتماعی دست زد و گروه های حامی برای خود ایجاد نمود و گروه های اجتماعی معارض مانند بازاریان و روحانیون را تضعیف نماید که این خود یکی از دلایل شکل گیری انقلاب اسلامی در ایران بود. از این رو، سوال این مقاله آن است که ساختار دولت رانتیر چه تاثیری بر فروپاشی حکومت پهلوی داشت؟ و نیز فرضیه آن است که به دنبال افزایش درآمدهای نفتی حکومت پهلوی با ایجاد یک ساختار سیاسی مطلقه و از بین بردن ظرفیت ها و بسترهای اقتصاد تولید محور و مبتنی بر درآمدهای مالیاتی زمینه نارضایتی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و در نهایت فروپاشی نظام سیاسی را فراهم نمود. مقاله حاضر به روش تحلیلی و توصیفی نگاشته شده و اطلاعات آن به شیوه کتابخانه ای گرد آمده است. در انتها این نتیجه به دست آمده که کشورهای صاحب نفت و به ویژه ایران، برای ترمیم اقتصاد خود، راهی به جز برون رفت از اقتصاد تک محصولی و افزایش درآمدهای مالیاتی ندارند.