تفسیر و بازنمایی ابعاد مختلف مرخصی زایمان در بین مادران شاغل

در سال های اخیر با توجه به کاهش سطح باروری و تغییر الگوهای فرزندآوری در ایران و پیامدهای جمعیتی اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن، در نظام سیاستگذاری تلاش هایی در جهت حمایت از خانواده و حمایت از زنان شاغل صورت گرفته است. یکی از برنامه و طرح هایی که به منظور حمایت از زنان شاغل و افزایش باروری در کشور انجام شد، افزایش طول مرخصی از شش ماه به نه ماه بوده است. دراین مطالعه با هدف شناخت درک مادران شاغل از مرخصی زایمان تلاش شد تا از دریچه نگاه مادران شاغل که گروه هدف این سیاست هستند، به درکی از اثرات این سیاست در کاهش نابرابری های شغلی در بخش دولتی و خصوصی، تداوم مشارکت زنان در بازار کار، ارتقا سلامت اعضای خانواده، توسعه رفاه اقصادی خانواده، حفظ ارزش های شغلی مادران، رضایت مادران شاغل و کاهش تعارض کار- خانواده دست یابیم. رویکرد این پژوهش کیفی است. افراد موردمطالعه شامل 25 زن شاغل با تجربه مرخصی زایمان ساکن شهر تهران است که از طریق نمونه گیری هدفمند و با حداکثر تنوع به لحاظ سن، تعداد فرزندان، نوع سمت، نوع قرارداد و بخش شغلی انتخاب و بر اساس سطح اشباع نظری تعیین شدند. شیوه ی گردآوری داده ها مصاحبه عمیق است که در پاییز و زمستان سال 1400 انجام شد. این پژوهش در شرایط همه گیری کرونا اجرا شد، لذا این وضعیت هم بر نحوه گردآوری اطلاعات و هم طول مدت اجرای تحقیق تاثیر گذاشت. لذا تعدادی از مصاحبه ها حضوری و تعدادی تلفنی انجام شد. روش تحلیل یافته ها، تحلیل مضمون است که به سه شیوه کدگذاری باز، محوری و انتخابی استخراج شدند. از فرایند تحلیل داده ها مبتنی بر رویکرد براون مقوله هسته «دوگانگی در تجربه مرخصی زایمان » حاصل شد که برخاسته از دو مضمون «تجربه دووجهی زنان از فرصت مرخصی زایمان» و «تناقضات در سیاست و برنامه های اجرایی» است مقوله « تجربه دو وجهی زنان از فرصت مرخصی زایمان » حاصل سه زیر مضمون «تقویت نهاد خانواده»، «تردید در تصمیم گیری» و «ناامنی شغلی» است که تجربه دوگانه را نمایان می سازند. بر اساس یافته ها «مهارتهای مدیریت بدن»، «ارتقاء سلامت زیستی کودک» «ایفای با کیفیت نقش مادری» و «کمک به تعادل کار- خانواده» گویای درک زنان از مرخصی زایمان به مثابه فرصتی برای تقویت نهاد خانواده است، لیکن تردید در تصمیم گیری که ناشی از «ترس از جدایی از فرزند» و «تردید در بازگشت به کار» است و ناامنی و تنزل موقعیت شغلی نیز بخش مهمی از تجربه مادران است. درک مادران شاغل از نحوه اجرای برنامه نیز بیانگر متناقض بودن آن است که از سه زیرمضمون «نابسندگی قانونگذاری»، «تن ندادن بخش خصوصی» و «گشودگی بخش دولتی» احصا شد.بر اساس تجربه زیسته مادران در این مطالعه سیاست مرخصی زایمان از یک سو به بهزیستی و رفاه زنان و خانواده کمک کرده است و رضایت خاطر مادران را از جهت تامین رفاه و آرامش مادر و کودک و ترمیم سلامت آنها فراهم نموده است. از سوی دیگر منشا برخی نگرانی ها و ترس ها و عدم اطمینان ها شده است و به دلیل تناقضات در سیاست ها و برنامه های اجرایی در فراهم نمودن امنیت خاطر و رفاه و بهزیستی مادران شاغل نیز دچار ضعف های متعددی است. البته شرایط خانوادگی، اقتصادی، محیط کار، شرایط جسمی مادر و فرزند و میزان آگاهی و توانمندی مادران در چگونگی درک و مواجهه با مسایل مرتبط با ایفای همزمان نقشهای شغلی و خانوادگی تجربه متنوعی از فرصت مرخصی زایمان را برای زنان رقم زده است.در همین ارتباط مرور سیاست های مرتبط با حمایت از زنان شاغل نشان می دهد قوانین حمایتی خوبی در کشور وجود دارد. قوانین موجود از جمله ساعت شیردهی، خدمت پاره وقت، خدمات نگهداری کودکان، کاهش ساعات کار بانوان دارای شرایط خاص می تواند در کنار مرخصی زایمان تاثیر زیادی در پیشگیری از بروز مسایل فردی و خانوادگی داشته باشد، بااین حال علاوه بر ابهام در قوانین، ضمانت اجرایی این سیاست ها و قوانین مشخص نشده و بعضا اجرای آن را به اختیار سازمان شغلی واگذار نموده است و از این رو باعث عدم تحقق مطلوب سیاست های حمایتی مختلف از مادران شاغل شده است. نتیجه اینکه سیاست مرخصی زایمان با توجه به نیازها و شرایط مادران، کودکان و کارفرمایان نیازمند بررسی، نظارت و بازطراحی است.