وصال خداوند بمثابه نکاح: بررسی یک استعاره مفهومی کلیدی در کشف الاسرار روزبهان

استعاره در نظریه های معاصر، نه صرفا ابزار زیبایی‌شناسی، بلکه فرایند شناختی بنیادین ذهن انسان تلقی میشود. طبق نظریه استعاره مفهومی، استعاره «فهم و تجربه» یک حوزه مفهومی در اصطلاحات و عبارات یک حوزه مفهومی دیگر است. این تحقیق کوششی است برای تحلیل یک استعاره مفهومی کلیدی در کتاب کشف الاسرار روزبهان بقلی.

روش این مطالعه توصیفی - تحلیلی است و بر موضوع مفهوم‌پردازی وصال خداوند با اصطلاحات حوزه مفهومی ازدواج و نکاح در کتاب کشف الاسرار متمرکز است؛ هرچند به ضرورت به آثار مهم دیگر شیخ یعنی عبهرالعاشقین و شرح شطحیات نیز پرداخته میشود.

 روزبهان در کتاب کشف الاسرار -زندگینامه خودنوشت روحانی خود که به گزارش مکاشفاتش اختصاص یافته است- کوشیده است با استفاده از مفاهیم حوزه مفهومی «نکاح»، مفاهیم انتزاعی حوزه مفهومی «وصال با خداوند» را توصیف کند. در این استعاره، قلمرو مبدا حوزه مفهومی «نکاح» است که مفهومی محسوس و ملموس است و قلمرو مقصد حوزه مفهومی «وصال خداوند» است که مفهومی متافیزیکی و انتزاعی است. روزبهان با اصطلاحات و الفاظ حوزه نکاح مانند عروس، حجله، مراسم جشن و پایکوبی و نثارهایی که داماد به عروس میکند، مفاهیم انتزاعی رابطه عاشقانه با خداوند را توضیح میدهد.

طبق نظریه استعاره مفهومی، وی با انتخاب حوزه مفهومی«نکاح» برای توصیف «وصال خداوند» هم نظام ادراکی و شناختی خود را درمورد وصال خداوند توضیح میدهد و هم انتظارات و توقعات خود و مخاطبان را درمورد آن تنظیم میکند. درواقع این استعاره، نظام فکری و فضای حاکم بر «نکاح» را به نظام فکری و فضای حاکم بر مفهوم «وصال الهی» منتقل میکند. ما از رهگذر مطالعه این استعاره مفهومی که در فضای عرفان اسلامی بیمانند و بی‌نظیری است، به جنبه هایی تازه از رویکرد روزبهان به مقوله وصال الهی دست مییابیم.