معرفی و بررسی سبک شناسانه نسخه خطی «بهجت ‏افزا»

 از آنجا که آبشخور کلام استادان و صاحب سبکان معاصر، به ادبیات دیرین ما متصل میشود، اهمیت جستجو در نسخه های شاخص و قابل‌اعتنا الزامی است؛ از دوره صفویه در حوزه داستان و حکایت ادبیات قابل‌ملاحظه ای به یادگار مانده که شناسایی آنها گام بزرگی در شناخت و سیر و تحول داستان و انواع مختلف آن در ادبیات فارسی است. از آثار ارزشمند این دوره، نسخه داستانی عاشقانه ای از قرن یازدهم هجری است موسوم به «بهجت‌افزا». بهجت‌افزا شرح مفصل عشق و سفرهای «بدیع‏الزمان» و حوادثی است که بر او میگذرد. اثر، رمانسی منثور آمیخته با نظم است. تحلیل محتوا، سبک‌شناسی و معرفی اثر مذکور، هدف اصلی این نوشتار است.

 مقاله حاضر براساس روش تحلیلی (تحلیل زبان و محتوا) و با ابزار کتابخانه ای انجام شده که جامعه موردمطالعه آن نسخه خطی «بهجت‌افزا» اثری از قرن یازدهم هجری است.

 در بعد ادبی، مولف با بکارگیری انواع شگردهای بیانی و بدیعی، به زیباییهای لفظی و معنوی کلام افزوده است. بسامد کاربرد عناصر تصویرساز در حوزه بیان بیشتر از موارد دیگر است؛ بلحاظ فکری اثری برونگراست؛ مفاهیمی مانند عشق، توجه به زندگی عامه مردم، ارتباطات طبقات پایین‌دستی جامعه با مراکز قدرت، نشر اخلاق و پایبندی به اصول و نیز اعتقاد به مذهب تشیع و باور به مشیت الهی و سرنوشت و فطرت انسان در این اثر، تامل‌برانگیز است.

 داستان بهجت‌افزا بیانگر رشد و رواج داستان و رویکرد اهل هنر آن زمان به ادبیات داستانی است؛ نویسنده در توصیفات خود به گلستان سعدی و در برخی قسمتهای داستان به کلیله و دمنه نظر داشته است. نثر آن به شیوه بینابین دوره صفوی است. این داستان در ردیف آثاری چون محبوب القلوب، زینت المجالس و گلشن خیالات قرار دارد؛ با این تفاوت که این دستنوشته، یک داستان بلند است. شیوه داستان درونه گیری با درونمایه داستانهای سفری و بنمایه های عیاری است. معرفی این اثر میتواند برای پژوهشگران علاقه مند به ادبیات داستانی، تاریخ تطور و سیر داستان در عهد صفوی، ادبیات عامیانه و داستانی سودمند واقع شود؛ همچنین داستان حاوی اطلاعات ارزشمند تاریخی، فرهنگی و اجتماعی است.