تحلیل محتوای برنامه های توسعه جمهوری اسلامی ایران از منظر توجه به فقر و طرد اجتماعی

یکی از اسنادی که معمولا، به عنوان سند بالادستی و هدایتگر توسعه، مبنای عمل مجریان قرار می‏ گیرد، برنامه ‏های پنج ساله توسعه کشور است. هدف تحقیق حاضر، پاسخ به این پرسش محوری است که در این برنامه‏ ها، رفع فقر که از اهداف نظام جمهوری اسلامی است، چگونه در سیاست‏ گذاری‏ ها مورد توجه واقع شده است؟ برای پاسخ‏گویی به سوال پژوهش، از تکنیک تحلیل محتوای کمی استفاده شده است. نظریه مبنایی درنظرگرفته شده برای تحلیل محتوای برنامه‏ های توسعه، رویکرد فقر درآمدی، فقر قابلیتی و طرد اجتماعی است. جامعه آماری پژوهش، مفاد شش برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است. نتایج بیانگر این است که در این بین، برنامه دوم توسعه بیشترین توجه و برنامه اول توسعه کمترین توجه را به سه رویکرد مورد مطالعه داشته‏ اند. برنامه‏ های اول، چهارم و پنجم توجهی به فقر درآمدی نداشته اند و برنامه‏ های دوم، سوم و ششم، با در نظر گرفتن فقر درآمدی، به فقر قابلیتی و طرد اجتماعی توجه نموده ‏اند. باتوجه به حرکت پرنوسان برنامه ‏های توسعه جمهوری اسلامی ایران، درجهت مبارزه با فقر و محرومیت، و تحقق نیافتن هدف نظام جمهوری اسلامی ایران، پیشنهاد می ‏شود که سندی تحت عنوان «سند اصلاحات نهادی» جهت اصلاح نهادهایی همچون قواعد رسمی و حکمرانی (نهادهای سطوح دوم و سوم، مطابق نظریه چهار سطح تحلیل اجتماعی ویلیامسون) تدوین شده و برنامه‏ های توسعه پیش‏رو، درجهت پیش‏برد آن سند نگاشته و عملیاتی شوند. اصلاحات نهادی زمینه لازم برای رشد فراگیر را فراهم خواهد آورد که نتیجه آن، رفع فقر قابلیتی و طرد اجتماعی در کشور و ارتقای وضعیت درآمدی افراد خواهد بود.