تاملی در کارکرد موضوعی- معنایی اسامی خاص (اعلام) در غزل عطار نیشابوری

بررسی اشعار دوره های گوناگون، از جنبه های مختلف مرتبط با صورت و معنا، میتواند ارزشهایی تعیین کننده داشته باشد. یکی از این جنبه ها، بررسی کاربرد اسامی خاص در شعر است. اعلام و اسامی خاص، شامل جزییاتی متنوع و متعدد، از گذشته تا کنون، حضوری موثر و محوری در ادبیات فارسی، بخصوص شعر کهن و معاصر، داشته اند. درک مفهوم بسیاری از اشعار، با درک کارکرد معنایی و تصویری اسم خاص استفاده شده در آنها پیوند یافته است. با توجه به این اهمیت، موضوع مقاله حاضر، بررسی کارکرد اسامی خاص در موضوعات و مفاهیم غزل عطار است؛ کارکردی بارز و قابل تامل. این بررسی، علاوه بر اینکه ما را از منظری تازه با غزل این شاعر رو برو میکند، تلاشی است در شناسایی بخش متشخصی از شعر کهن فارسی که غزل عطار یکی از جلوه های مهم آن است. مهمترین رسالت این جریان که با سنایی آغاز شد، القای مفاهیم عارفانه، عاشقانه، اجتماعی-سیاسی و قلندرانه است.

پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده و نسخه موردنظر از دیوان عطار به تصحیح سعید نفیسی از نشر ذهن آویز مورد بررسی قرار گرفته است.

یافته ها نشان میدهند بیشترین استفاده از اسامی خاص در غزل عطار، با مفاهیم عاشقانه آشکار میشود. در این زمینه موضوعی، تبیین محاسن معشوق، بارزترین کارکرد است.

القای مفاهیم و اصطلاحات عرفانی، دومین جایگاه را دارد. از میان این موضوعات، طلب عارفانه دارای بیشترین نمود است. مفاهیم مغانه و قلندرانه در جایگاه بعدی قرار میگیرند. بسامد پایانی نیز از آن کارکردهای اجتماعی-سیاسی است؛ با تاکید بر نکوهش خیانت و ریاکاری. در غزل عطار، ترتیب کاربرد گونه های اسامی خاص عبارت است از: عناصر طبیعت، حیوانات، اشخاص، مکانها، اشیاء و کتب آسمانی.