تحلیل زنجیره های واژگان مثبت در دیوان شمس تبریزی

دیوان شمس بازتابی از آراء و اندیشه های مولانا است که بسیاری از واژگان آن در هر دو محور همنشینی و جانشینی دارای بار معنایی مثبت است و چونان زنجیری بافت کلام را در خدمت افکار خالق آن درمی آورد؛ چنانکه یکی از روانشناسان شهیر غربی، مارتین سلیگمن، نظر خویش را از نشانگان درماندگی آموخته شده، به آثار نافذ احساسات مثبت معطوف داشته است. هدف از این جستار بررسی و تحلیل غزلها و بررسی زنجیره های واژگانی مثبت مولانا در دیوان شمس طبق نظریه روانشناسی مثبت گرای مارتین سلیگمن است.

پژوهش حاضر بعنوان پژوهشی بنیادی با استفاده از روش های استدلال و تحلیل عقلانی و بر پایه مطالعات کتابخانه ای بهره جسته و به مقوله تحلیل زنجیره های واژگان مثبت با تکیه بر مولفه های مثبت گرای مارتین سلیگمن و تاثیر آن بر دیوان شمس تبریزی پرداخته است. جامعه آماری سه هزار بیت از کتاب ده جلدی کلیات شمس مولوی، براساس نسخه بدیع الزمان فروزانفر با تصحیحات و حواشی وی است.

یافته ‎ها:

 همه مولفه های روانشناسی مثبت گرای سلیگمن در کلیات شمس مشاهده شده است. درصد فضیلتهای مثبت سلیگمن در دیوان شمس بدین‎ ترتیب است: تعالی با %43/42 رتبه نخست فضیلتها را به خود اختصاص داده است. خرد و دانایی با %61/20 در رتبه دوم است. شجاعت با %28/17در رتبه سوم قرار دارد. نوع دوستی با %10/14، اعتدال با %62/4 و عدالت جویی با %96/0رتبه های بعدی را به خود اختصاص داده اند. قابلیتهای عشق با %54/74، رهبری با %38/65 و کمال با %96/53 بیشترین و قابلیتهای شوخ طبعی با %78/0، عدالت جویی با %96/0 و پایداری با %92/7 کمترین نمود را داشته اند.

بهره گیری از این دست مفاهیم و واژگان مثبت در دیوان شمس، علاوه بر آنکه موجب رهیابی مخاطب به شهر عشق مولانا میگردد، در ایجاد تحول روانی و تغییر نگرش و ارتقای کیفیت زندگی مخاطب موثر است. انطباق عناصر زبانی و فکری مثبت مولانا در دیوان شمس با آرای سلیگمن، این دو سرمایه معنوی و انسان ساز، با فاصله زمانی هشت قرن اصلیترین نتیجه و محصول این پژوهش است. اندیشه ها و مولفه های سلیگمن بمثابه موضوع و دنیای برین برساخته مولانا در دیوان شمس بمنزله مصداق و عقربه قطب نمای حیات متعالی انسانی، ایتلافی شگفت و بی بدیل پدید آورده اند که از دو نظرگاه علمی و هنری ادبیات و روانشناسی قابل اتکا و ثمربخشند.