شکاف عرف و شرع در ارتباط با حقوق زن در نقش همسری (ارائه یک نظریه زمینه ای)

بررسی متون فقهی بیانگر مصادیقی از حقوق زن است که در هنجارهای عرفی و منابع حقوقی کمتر شناخته شده است. این در حالی است که بعد از پیروزی انقلاب، تطبیق قوانین با احکام اسلام و احقاق حقوق مادی و معنوی زن در اصول قانون اساسی مورد تاکید قرار گرفت. اما بررسی هنجارهای عرفی و مواد قانونی، بیانگر عدم تطابق آنها با حقوق شرعی و در نتیجه تضییع حقوق زن در جامعه است. مقاله حاضر درصدد معرفی دلایل این شکاف است. به این منظور30 زن ساکن استان تهران که از سابقه زندگی زناشویی برخوردار بودند، با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و نظری، مورد مصاحبه قرار گرفتند و یافته ها با رویکرد نظریه زمینه ای انتقادی تجزیه تحلیل شدند. در نهایت 11 مقوله محوری استخراج شد که از میان آنها «هژمونی فرهنگ جمع گرای مرد محور» و «فرهنگ حاکم بر خانواده زوجین» به عنوان شرایط زمینه ای و «انحصارگری مردها»، «عدم مطالبه گری زن ها» و «تعاملات نامناسب زوجین» به عنوان شرایط علی این شکاف شناسایی شدند. دغدغه اصلی زنان مصاحبه شونده، «تعارض احقاق حقوق و حفظ ثبات یا آرامش در خانواده» بوده است که تحت تاثیر شرایط مداخله ای «قبض و بسط حمایت گری»، «نابسامانی های اجتماعی» و «ویژگی های شخصیتی زوجین»، آنها را به کنش های«سازگاری یا عدم سازگاری با تضییع حقوق» سوق می دهد.