مطالعه اثربخشی عوامل محیطی و اکولوژیک بر میزان ترکیبات آلکالوئیدی گیاه دارویی بنگ دانه (Hyoscyamus spp.)

آلکالوییدهای هیوسیامین و اسکوپولامین از متابولیت های ثانویه باارزشی هستند که به طور عمده توسط گیاهان تیره سیب زمینی بویژه جنس بنگ دانه تولید می شوند. تولید این آلکالوییدها در بنگ دانه تحت تاثیر فرایندهای ژنتیکی می باشد ولی عوامل محیطی در سنتز اقتصادی این آلکالوییدها نقش بارزتری ایفاء می کنند. لذا این پژوهش در سال 1399به منظور بررسی اثر عوامل محیطی بر کمیت و کیفیت آلکالوییدهای هیوسیامین و اسکوپولامین روی 10 جمعیت بنگ دانه در شمال غرب ایران اجرا شد. بذور گونه های H.niger، H.reticulatus و H.pusillus  از استان های اردبیل و آذربایجان شرقی جمع آوری و در شرایط سایه خشک شدند. پس از استخراج آلکالویید از جمعیت ها، میزان این آلکالوییدها با دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) مورد سنجش قرار گرفت. برای بررسی خواص فیزیکی و شیمیایی خاک، از عمق توسعه ریشه هر گیاه (30 سانتی متر) در رویشگاه های مورد مطالعه نمونه برداری خاک انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاثیر عامل محیطی ارتفاع از سطح دریا بر میزان آلکالوییدهای هیوسیامین و اسکوپولامین در سطح احتمال 1% معنی دار است و اکوتیپ مشکین شهر با ارتفاع از سطح دریای پایین تر نسبت به سایر مناطق مورد مطالعه، میزان هیوسیامین و اسکوپولامین بالاتری دارد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که نیتروژن و فسفر خاک بر افزایش میزان هیوسیامین و نیتروژن بر افزایش میزان اسکوپولامین در سطح احتمال 1% تاثیر معنی دار دارند. در حالی که تاثیر پتاسیم بر میزان هیوسیامین و اثر فسفر و پتاسیم بر میزان اسکوپولامین معنی دار نیست. نتایج، تنوع بسیار معنی داری را از لحاظ هیوسیامین و اسکوپولامین در بین گونه ها، جمعیت ها و ژنوتیپ های بنگ دانه نشان داد. بر این اساس گونه H.pusillus از نظر میزان اسکوپولامین و گونه H.reticulatus از نظر میزان هیوسیامین در صدر گونه های مورد مطالعه جای گرفتند و جمعیت مشکین شهر از لحاظ میزان اسکوپولامین و هیوسیامین در صدر و جمعیت های تبریز و گیوی از این لحاظ در رتبه های آخر جای گرفتند. میزان بالای آلکالویید در برخی از اکوتیپ های مورد مطالعه متاثر از بالا بودن مقادیر نیتروژن، فسفر، کربن آلی خاک و ناشی از پتاسیم پایین خاک در رویشگاه های مورد مطالعه می باشد. بین جمعیت های اهر با هریس، شبستر با آذرشهر، گیوی با تبریز و شبستر با خلخال از حیث میزان هیوسیامین و اسکوپولامین حداکثر تشابه مشاهده شد در این امر علاوه بر عوامل ژنتیکی، شباهت ویژگی های اکولوژیک رویشگاه های مورد مطالعه هم می تواند دخیل باشد.