تحولات تاریخی مسجد جامع دماوند با استناد به شواهد باستان شناسی

مسجد جامع دماوند، یکی از مساجد شبستانی و کهن ایران است، که در مرکز شهر و در موقعیت کنونی مسجد جامع قرار دارد. طرح کلی نقشه اصلی عبارت از یک حیاط مستطیل شکل با رواق هایی در پیرامون آن است. مهم ترین بخش مسجد، شبستان آن است که دارای پنج ناو طولی با شش ردیف ستون است. اهمیت مسجد جامع دماوند ازنظر نقشه و طرح آن بوده است، ولی تاکنون به آن توجه نشده است.  نمای شبستان از داخل حیاط، دارای سه دهانه با طاق قوس تیزه دار است که دهانه میانی، کمی عریض تر و مرتفع تر از دهانه های مجاور خود است که از ویژگی های مساجد اولیه ایران است. همین مسجد با ویژگی های دوره سلجوقی، تزیینات، کتیبه ها، مناره و... تاریخ آن را به این دوره می رساند؛ لذا عدم تجانسی میان طرح، نقشه و ویژگی های شبستان با ویژگی های دوره سلجوقی این مسجد وجود دارد. این پژوهش سعی دارد به بازنگری تاریخ ساخت این بنا بپردازد. روش پژوهش این نوشتار توصیفی-تاریخی، تحلیلی است که مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و گردآوری اطلاعات تاریخی لازم خصوصا تاریخ شهر دماوند پرداخته و سپس با داده های حاصل از بررسی میدانی، بنا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. پرسش های اصلی پژوهش عبارتنداز: چگونه می توان وجود مسجد اولیه و نیز وجود بنایی پیش از اسلام را در مکان مسجد جامع اثبات کرد؟  با توجه به داده های موجود ساخت مسجد جامع دماوند به چه تاریخی بازمی گردد؟ بررسی نشان می دهد که مسجد اولیه برروی پایه های بنایی از پیش از اسلام ساخته شده و هم چنین می توان سه دوره ساخت برای مسجد جامع پیشنهاد داد؛ دوره اول، مسجد اولیه با نقشه شبستانی که بر اثر زلزله تخریب گردید. دوره دوم، مسجد سلجوقی برروی بقایای مسجد اولیه با همان نقشه شبستانی با ویژگی های دوره سلجوقی ساخته شد که آن هم بر اثر زلزله تخریب گردید. دوره سوم، مسجد فعلی برروی پایه های مسجد سلجوقی در دوره پهلوی دوم ساخته شده است.