تدوین فقه سیاسی و هویت طلبی شیعه

فقه، دانشی برآمده از میراث تاریخی و سنت فکری مسلمانان است و فقه سیاسی نیز ذیل فقه، به سازماندهی احکام و بیان مولفه های بایسته در زندگی سیاسی می پردازد. آنچه در فقه به طور عمده و فقه سیاسی به شکل خاص نمود دارد، تعامل آن با شرایط واقعی و بیرونی ناشی از تاثیر و تاثر آن با سامان زندگی جمعی برآمده از مولفه قدرت است. فقه سیاسی شیعه در سده های سوم تا پنجم بسط و توسعه یافت. یکی از عوامل و زمینه های موثر در این موضوع، ظهور مرزبندی بین مذاهب و فرقه های مختلف در جهان اسلام بود که سبب پدید آمدن مکاتب فقهی متمایز آنها در جامعه اسلامی گردید. در این میان نظر به وجوه خاص شیعی و به ویژه از آنجا که سیاست و مسایل مربوط به امامت و حکومت جزو بنیان های اصلی تمایزبخش بین شیعه با دیگر مذاهب به شمار می آمد، تدوین فقه سیاسی با دغدغه تثبیت هویت خاص شیعی در دستور کار بزرگان این مذهب قرار گرفت. در این نوشتار با نگاهی به شرایط ناظر به تدوین فقه سیاسی، به برخی از مهم ترین افراد تاثیرگذار در فرایند تاسیس آن پرداخته شده و در مقام بیان یافته ها، نشان داده شده که اهتمام در خصوص تدوین مبانی و نیز آثار مربوط به فقه سیاسی، در کنار وجه علمی و معرفتی آن، کارکرد هویت بخشی به وضعیت سیاسی شیعه را دنبال می نمود. وضعیت تاسیسی مذکور، بعدها به تثبیت و نیز بسط و توسعه گفتمان تشیع در دوره های بعدی کمک نمود.