روش ها و ابزارهای ایجاد تعاملات اثربخش استاد- دانشجو در کلاس مجازی

با تغییر کلاس های حضوری به برخط، مشارکت دانشجویان به طور قابل توجهی کاهش یافته و به یکی از چالش های تدریس مجازی تبدیل شده است. به همین دلیل، برخورداری از مهارت های اجتماعی و ارتباطی در کنار سایر مهارت ها، از شایستگی های مورد نیاز استادان برای آموزش دوره های برخط در آموزش عالی است. بنابراین، یکی از استراتژی های تدریس برخط، تدوین راهبردهای تدریس برای ارتقای تعاملات کلاس برخط است. بر این اساس هدف پژوهش حاضر شناسایی انواع روش ها و ابزارهای ایجاد تعامل اثربخش میان استادان و دانشجویان در کلاس های مجازی دانشگاه بود.

این پژوهش براساس رویکرد کیفی قوم نگاری دیجیتال انجام شده است. داده های پژوهش با استفاده از مشاهده گردآوری شد و جامعه پژوهش، کلاس های مجازی دانشگاه بود که با استفاده از نمونه گیری هدفمند ملاک محور کلاس های مجازی گروه علوم تربیتی انتخاب شد؛ به طوری که 16 واحد درسی مربوط به 12 استاد (89 جلسه و جمعا 120 ساعت) مشاهده شد. در فرآیند گردآوری داده ها، نقش پژوهشگر به صورت مشاهده گر غیرمشارکتی بود. داده های مشاهده یا همان یادداشت های میدانی علاوه براینکه به صورت توصیفی ثبت شدند، در مورد آنها تامل (معنایی که مشاهده گر از موقعیت، و افراد دارد) نیز صورت گرفت.

یافته های پژوهش در ارتباط با انواع روش ها و ابزارهای ایجاد تعامل در چهار بخش شامل تعامل ابتدای کلاس، حین کلاس، پایان کلاس و خارج از کلاس دسته بندی شد. یخ شکنی، پیگیری تکالیف، ارزیابی تشخیصی و مرور دانش، روش های پرکاربرد تعامل ابتدای کلاس بودند. در مورد تعامل حین کلاس، پرسش و پاسخ و پرسشگری، یادگیری مبتنی بر ارایه، ارایه بازخورد، بهره گیری از نظرات دانشجویان، استفاده از انگیزاننده ها، مدیریت مشارکت، و ایفای نقش، پرکاربردترین روش ها و تکنیک ها بودند. جمع بندی و برنامه ریزی، و ارزیابی و بازخورد در بخش تعامل پایان کلاس قرار گرفتند و در ارتباط با تعامل خارج از کلاس، ارایه آموزش های تکمیلی، ارسال تکلیف، بحث و گفتگو، و همکاری های علمی- پژوهشی، پرکاربردترین روش ها بودند. روش ها و تکنیک هایی که به آنها اشاره شد با استفاده از ابزارهای چت، میکروفون، وبکم، اشتراک گذاری صفحه نمایش، ابزار وضعیت یا status، اسلاید، فایل ورد، ویدیو، تصویر، نظرسنجی یا poll، واتساپ و مودل (شامل پلاگین آزمون، تکلیف، فروم، و فایل) انجام می شد.

  براساس یافته های پژوهش، با صرف ایجاد تعاملات نمی توان انتظار ارتقای کمی و کیفی یادگیری دانشجویان را داشته باشیم؛ بلکه اثربخش شدن تعاملات، نیازمند رعایت اصول و تکنیک هایی مانند استفاده از سوالات تاملی در کنار سوالات توصیفی، و آگاهی و غلبه بر موانع ایجاد تعاملات اثربخش است. همچنین، به کارگیری ابزارها و فناوری های متنوع لزوما منجر به اثربخشی تعاملات نمی شود؛ بلکه نحوه استفاده از آنها در زمان مناسب اهمیت بیشتری دارد. نکته قابل توجه دیگر اینکه تعاملات خارج از کلاس (مانند ارسال تکلیف و بازخورد به آن) در کنار تعاملات داخل کلاس مجازی اهمیت بالایی دارد. علاوه براین، اشتراک تجربه و دانش میان استادان و شرکت در دوره های دانش افزایی و توانمندسازی می تواند به آشنایی استادان با روش ها و ابزارهای ایجاد تعامل در کلاس مجازی کمک کند. همچنین، لازم است فرصت هایی برای استادان ایجاد شود تا روش هایی را که آموخته اند، به صورت عملی تمرین کنند و با آزمون و خطا و دریافت بازخورد به اثربخش تر شدن تدریس و تعاملات کمک نمایند.