بررسی واقعیت مجازی از منظر نگرش در دوره دوم ابتدایی: مرور نظام مند (سیستماتیک)

نگرش ها در ابعاد مختلف زندگی انسان تاثیر عمیقی دارند و رفتار انسان را تشکیل می دهند. یکی از این ابعاد مهم زندگی، نگرش به یادگیری است و نگرش یادگیری، رفتار یادگیری را تحت تاثیر قرار می دهد. نگرش منفی یادگیرندگان از دغدغه های هر سیستم آموزشی است. اما امروزه با تغییر روش های آموزشی می توان نگرش یادگیرندگان را نیز بهبود بخشید. واقعیت مجازی یکی از فناوری هایی است که به تغییر نگرش دانش آموزان کمک کرده و باعث غنی تر و پویا تر شدن محیط های کلاسی شده است. واقعیت مجازی را می توان شبیه سازی یک موقعیت تعریف کرد. با این اوصاف چگونگی طراحی واقعیت مجازی به منظور بهبود نگرش، موضوع مهمی است که باید به آن توجه شود. نگرش را می توان متشکل از باورها، احساسات و رفتار فرد دانست و در دوران ابتدایی است که اولین نگرش ها در فرد حاصل شده و این نگرش نقش مهمی در انگیزه و رفتار آدمی ایفا می کند. از طرفی فناوری ها، امروزه نقش اساسی در زندگی انسان دارند و لازم است با برنامه ریزی های درست و هدفمند از آن ها در حیطه های مختلف زندگی استفاده کرد. یکی از این حیطه های مهم تعلیم و تربیت است. در امر آموزش، انتخاب رسانه یک موضوع اساسی است. انتخاب رسانه باید با توجه به عواملی ازجمله ویژگی های موضوع درسی و یادگیرنده انجام پذیرد تا منجربه اثرگذاری شود. اگر رسانه ها به درستی انتخاب و طراحی نشوند باعث ضررهای مالی و اتلاف وقت خواهند شد. پس چگونگی طراحی رسانه که در این پژوهش  واقعیت مجازی است در جهت تاثیر بر نگرش، حایز اهمیت است. از طرفی با توجه به نظریه یادگیری پیام هاولند، 3 عامل منبع، پیام و ویژگی های مخاطب ازجمله عواملی است که به منظور تغییر نگرش باید به آن ها توجه شود به همین جهت هدف پژوهش حاضر مرور مطالعات انجام شده درزمینه ی استفاده از واقعیت مجازی در مقطع ابتدایی از لحاظ نگرش در راستای پاسخ به این سوالات بود: الف) طی مطالعات انجام شده، در کدام عوامل کلاسی (موضوع درسی و پایه تحصیلی) استفاده از واقعیت مجازی به منظور بهبود نگرش مورد توجه است؟ ب) طی مطالعات انجام شده، طراحی محتوای واقعیت مجازی جهت بهبود نگرش دانش آموزان ابتدایی چگونه است؟ و ج) طی مطالعات انجام شده، فعالیت های آموزشی در کلاس های مبتنی بر واقعیت مجازی جهت بهبود نگرش دانش آموزان ابتدایی چگونه است؟

این پژوهش به شیوه مرور نظام مند، از مرداد تا آخر آبان ماه 1401 انجام گرفت (آگوست تا نوامبر 2022). جست وجو در پایگاه های اطلاعاتیWiley, Scopus, Springer link, Web of Science  با واژگان کلیدی Virtual reality, Attitude, Primary students به همراه گروه کلمات مربوطه انجام شد. معیار ورود و پذیرش پژوهش ها شامل این موارد بود: مرتبط با واقعیت مجازی و استفاده از این فناوری در آموزش و یادگیری، در ارتباط با دانش آموزان ابتدایی، در ارتباط با نگرش،  پژوهش هایی به زبان انگلیسی یا فارسی و مقالات مجالات. درنهایت با توجه به معیار های ورود از 233 پژوهش داده های 12 مورد استخراج، توصیف، تحلیل و استنتاج شد.

با توجه به سوالات پژوهش، داده هایی همچون موضوعات درسی، پایه تحصیلی، توضیحات محتوای واقعیت مجازی و فعالیت های انجام شده در کلاس های مبتنی بر واقعیت مجازی در پژوهش ها استخراج شد. پس از تحلیل و ترکیب، یافته ها حاکی از آن است که بیشتر موضوعات درسی کارشده در دروس علوم تجربی، مطالعات اجتماعی، زبان انگلیسی و تربیت بدنی بود. درواقع باتوجه به این یافته ها استفاده از واقعیت مجازی در پایه پنجم و ششم ابتدایی و در دروسی مانند علوم مورد توجه بوده و می توان گفت بیشترین تاثیر را بر نگرش یا بهبود آن داشته اند. همچنین پس از ترکیب و قرار دادن داده های مربوط به محتواهای واقعیت مجازی در کنار هم، ویژگی هایی مانند حس حضور، تعامل، تکرار محتوا، تمرین و حل مساله، حالت پویانمایی، استفاده از تصاویر واقعی و عامل آموزشی استخراج شد. این یافته ها نشان دادند که وجود این عناصر در محتوای واقعیت مجازی ممکن است بر بهبود نگرش دانش آموزان نقش داشته باشند. فعالیت های انجام شده در کلاس ها شامل مشاهده محتوا، بررسی و کاوش محتوا، انجام تکالیف، کارگروهی، گوش دادن به آموزش های معلم و پرسش و پاسخ بود. این ویژگی ها و عناصر از کنارهم قراردادن اطلاعات پژوهش های انجام شده است نه به معنای وجود همه این عوامل در همه مطالعات.

از تبیین و استنتاج یافته ها می توان این گونه استدلال کرد که استفاده از واقعیت مجازی جهت تغییر و بهبود نگرش در پایه پنجم و در درس علوم بیش تر مورد توجه بوده است. زمانی که یادگیرنده در مرحله انتزاعی (از لحاظ رشد شناختی پیاژه) قرار دارد، این فناوری می تواند موجب بهبود یادگیری و نگرش شود، درواقع از یافته ها و تحلیل آن ها این گونه استنتاج شد که سن عامل مهمی در توجه به نگرش است و زمانی که یادگیرندگان در مرحله انتزاعی یا عملیات صوری قرار دارند، استفاده از واقعیت مجازی می تواند موجب اثربخشی آن از لحاظ نگرش شود. همچنین استفاده از این فناوری در دروسی مانند علوم که دارای ویژگی هایی ازجمله محدودیت های مکانی، زمانی و دارای مطالب انتزاعی است، می تواند موثر باشد. طراحان محتوای واقعیت مجازی می توانند آن را به گونه ای طراحی کنند که امکان بررسی و کاوش محتوا، امکان تعامل، تکرار محتوا و تمرین و حل مساله وجود داشته باشد. از استنباط فعالیت های کلاسی می توان نتیجه گرفت که معلمان قبل از مشاهده واقعیت مجازی توسط یادگیرندگان به گروه بندی آن ها پرداخته و بعد از مشاهده واقعیت مجازی توضیحات تکمیلی خود را اضافه کنند. همچنین به ارایه وظایف و تکالیف مطابق با اهداف کلاس و محتوا بپردازند و فرصت پرسش و پاسخ را فراهم آورند. درنهایت با توجه به این عوامل، می توان از فناوری واقعیت مجازی جهت ایجاد، تغییر و یا بهبود نگرش دانش آموزان ابتدایی استفاده کرد.