بررسی جایگاه علیت در تعامل عقل و دین، در فلسفه ابن سینا و مالبرانش

این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی فراهم آمده به دنبال چگونگی تعامل عقل و دین بنا بر علیتی است که در فلسفه ابن سینا و مالبرانش اثبات شده است. این دو با نگاهی خدامحورانه، به دنبال ارایه علیتی هستند که ذیل آن خدایی همخوان با دین را به اثبات رسانده و تصویری عقلانی و همخوان با آموزه های دینی از عالم نشان دهند. عالم ابن سینا عالمی است که در راس آن خدای علت العلل و در طول، علل ثانیه در زنجیره ای علی و معلولی نقش آفرینند. مالبرانش روابط علی را به تعاقب پدیده ها تقلیل داد؛ مقارنه گرایی مطرح از سوی او همانا علیتی تک قطبی بود که در یک طرف آن، خدای همه کاره در مقام علت حقیقی و طرف دیگر آن ماده بی جان و بی تاثیر قرار دارد. مالبرانش تمامی تاثیر و تاثرات عالم را به خداوند سپرده است؛ نگاه خدامحورانه مالبرانش و استناد مستقیم فعل ارادی انسان به خداوند، وی را به جبرگرایی نزدیک و راه را بر تجربه گرایان افراطی چون هیوم باز می کند. در مقابل، ابن سینا ذیل اثبات مجردات و عقول عشره طولیه و عقل فعال، اختیار انسان را به رسمیت شناخته و اراده ی او را در عالم موثر می داند.