کنش دوسویه دین و خرد براساس سلسله مراتب ظهور در عوالم هستی در زردشتی متاخر

از مهم‎ترین جلوه‎ های خرد خداوند، کنش دوسویه دین و خرد است. این پژوهش به ‎روش توصیفی تحلیلی با بررسی شواهدی از متون زردشتی، درصدد تحلیل و ارزیابی رابطه متقابل دین و خرد است: خرد خداوند، خیم جاودانی اوست و دین در گوهر خود، خردمندی خداست. خداوند از راه خرد، آفرینش را بنیان نهاده و فلسفه هستی براساس نبرد کیهانی است؛ پیروزی در این نبرد براساس پیمانی است که خاستگاه‎اش «آسن خرد» ایزدی است و مبارزه همیشگی با افراط و تفریطی که برآمده از بی‎خردی است. کنش متقابل دین و خرد در زردشتی جلوه‎ های گوناگونی دارد که به‎ مراتب در عوالم سریان دارد. این جستار ابتدا کنش‎های دوسویه دین و خرد در زردشتی را مورد کنکاش قرار داده، آنگاه با تحلیل این جریان‎ها به‎این نتیجه نایل شده‎ است که بنیاد همه آنها، همه ‎آگاهی اورمزد می‎باشد که سبب سازگاری دین و خرد است. با ژرف‎نگری این مولفه‎ ها به‎ آغاز اصلی (خرد خداوند) باز می‎گردیم که گواه حقیقی آن در آدمی، دادگری یا خرد ایزدی داشتن (yazadān-xradīs) است که عالی‎ترین تجلی خرد اوست.