بررسی اثر تغییرات عملکرد محصولات پاییزه دیم بر مزیت نسبی و سودآوری اجتماعی

کشاورزی از مهم ترین فعالیت های اقتصادی به شمار می آ ید که بیش از هر چیز به شرایط جوی وابسته است. تغییرات آب و هوایی بر عملکرد محصولات تاثیر بسزایی دارد. با توجه به محدودیت های عوامل تولید، ویژگی های اقلیمی و جغرافیایی استان-های مختلف، شناسایی مزیت نسبی محصولات زراعی از اهمیت بالایی برخوردار است. عدم آگاهی از مزیت نسبی باعث استفاده نامناسب و غیربهینه از منابع می شود. بنابراین شناخت مزیت نسبی محصولات در مناطق مختلف، جهت برنامه ریزی و استفاده بهینه از امکانات مفید می باشد. این مطالعه با هدف تعیین مزیت نسبی برخی از محصولات مهم و دیم پاییزه انجام شد.

در بخش زراعی این مطالعه عملکرد محصولات دیم شامل گندم، جو، نخود و عدس در استان های اردبیل، فارس و خراسان رضوی با استفاده از مدل iCrop2-SSM شبیه سازی شد. به منظور کاهش نوسانات اقلیمی و برای برآورد دقیق تر، از اطلاعات هواشناسی بلند مدت استفاده گردید. ارزیابی های اقتصادی با استفاده از روش ماتریس تحلیل سیاستی (PAM) و شاخص منابع داخلی (DRC) و هزینه به منفعت اجتماعی (SCB) انجام شد. همچنین شاخص های حمایت اسمی (NPC)، ضریب حمایت موثر (EPC)، ضریب حمایت اسمی از نهاده (NPI) نیز اندازه گیری شد. در شرایط تولید متوسط (مدیریت زراعی متوسط یا شرایط اقلیمی نامناسب) 50 درصد از پتانسیل عملکرد و در شرایط تولید مطلوب (مدیریت زراعی مطلوب یا شرایط اقلیمی خوب) 70 درصد از پتانسیل عملکرد قابل دستیابی است. بنابراین با استفاده از مدل iCrop2-SSM عملکردهای 50 و 70 درصد پتانسیل شبیه سازی و تاثیر آن بر مزیت نسبی و سودآوری اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج نشان داد که براساس شاخص DRC اردبیل در تولید گندم، نخود و عدس؛ خراسان رضوی در تولید نخود و عدس؛ فارس در تولید نخود از مزیت نسبی برخودارند. از نظر شاخص SCB تولید گندم در اردبیل، نخود در هر سه استان و عدس در استان اردبیل و خراسان رضوی دارای سودآوری اجتماعی می باشد. نتایج نشان می دهد با افزایش عملکرد، مزیت نسبی و سودآوری اجتماعی بهبود می یابد، به طوری که اگر کشاورزان هر منطقه بتوانند حداقل 50 درصد پتانسیل عملکرد (قابل دستیابی) را تولید کنند هر سه استان دارای مزیت نسبی در تولید محصولات (گندم، جو، نخود و عدس دیم) خواهند بود. براساس نتایج شبیه سازی، استان های فارس و اردبیل در تولید گندم بالاترین و از نظر تولید جو، نخود و عدس استان اردبیل بالاترین عملکرد قابل دستیابی را به خود اختصاص دادند. براساس عملکردهای واقعی فقط استان اردبیل بالاترین عملکردها را داشته و از نظر شاخص های اقتصادی نیز نسبت به سایر استان ها برتر بود.

محصولات گندم، جو، نخود و عدس دیم در استان اردبیل به دلیل شرایط اقلیمی مناسب این منطقه عملکردهای بالاتری داشتند. از دلایل مزیت دار بودن محصولات در استان اردبیل تولید با عملکردهای بالا می باشد که درآمد تولیدکنندگان این منطقه را نسبت به دو استان دیگر افزایش داده است و تولید محصولات دیم در این استان با سودآوری همراه بوده است.