آینده پژوهی، تاریخ جایگزین و بهره گیری از آرشیو مطبوعات

در این مقاله مفهوم «تاریخ جایگزین» معرفی خواهد شد که مورد توجه حوزه های تاریخ، ادبیات و آینده پژوهی قرار دارد. «تاریخ جایگزین» با نام های «تاریخ غیرواقع»، «تاریخ مجازی»، «اکرونیا» و غیره نیز شناخته می شود و هم یک ژانر ادبی-رسانه ای و هم روشی برای تفکر و نگارش «جایگزین» است. در تاریخ جایگزین با طرح سوالات «چه می شد اگر...؟»، بازاندیشی در سیر تحولات پشت سر گذاشته شده ممکن می شود. در حوزه «آینده پژوهی» هم یکی از اهداف اصلی شناسایی آینده های جایگزین برشمرده شده و تمرین با گذشته های جایگزین روش مناسبی برای ورزیده شدن در تفکر جایگزین است. سناریوهای مرسوم آینده پژوهی، جایگزین های متفاوتی برای رسیدن از حال به آینده هستند و در «تاریخ جایگزین» هم سناریوهای متفاوتی از گذشته به حال ترسیم می شود. اصطلاح «تجدیدنگری» به عنوان یکی از ارکان آینده ورزی در کنار «پیش نگری»، «پس نگری» و «گذشته نگری» مفهومی نزدیک به تاریخ جایگزین دارد.اما این موضوع چگونه در ارتباط با تاریخ مطبوعات قرار می گیرد؟ یکی از منابع مناسب برای عملیاتی سازی این روش در حوزه های تاریخ و آینده پژوهی، بهره گیری از آرشیو مطبوعات است. آن بخش از آرشیو مطبوعات به خصوص روزنامه ها که در دسترس قرار دارد، منبع مناسبی برای شناخت مسیر رویدادهای تاریخی معاصر است. مسیر تحولات رویدادها معمولا در آرشیو مطبوعات مستند شده و قابل استخراج است. پس از استخراج مسیر تحولات رویداد از گذشته تاکنون، می توان مسیرهای فرضی متفاوت را ترسیم کرد و به «تاریخ های جایگزین» رسید. برای بهره مندی صحیح از آرشیو مطبوعات ملاحظاتی وجود دارد که در این مقاله بدان ها می پردازم.