سنجش نوآورانه شاخص فقر آبی بر پایه مدلهای ریاضی-تحلیلی موثر و داده محور در استان آذربایجان غربی

در سال های اخیر، با توجه به پدیده های خشک سالی، افزایش جمعیت و کاهش ذخایر آب های زیرزمینی، سنجش فقر آبی ضروری است. هدف اصلی در این مطالعه ارزیابی کمی و کیفی فقر منابع آب زیرزمینی بر اساس دو روش نوآورانه ریاضی-تحلیلی موثر و داده محور با درنظر گرفتن فاکتورهای شش گانه ظرفیت، محیط زیست، زیرساخت ها و دسترسی ‎ها، منابع آب، مدیریت و اقلیم (57 متغیر) (1398-1390) در استان آذربایجان غربی، است. ارزش شاخص فقر آبی جامع در دو مدل ریاضی-تحلیلی موثر و داده محور به ترتیب 53/03 و 53/67 به دست آمد. نتایج نشان می دهد که در مدل های مذکور فاکتورهای منابع آب، مدیریت و اقلیم باعث ایجاد ناپایداری نسبی در سامانه های منابع آب زیرزمینی، می شود. بر اساس نتایج، شاخص فقر آبی جامع از سال 1390 تا سال 1396 روند صعودی داشته است، در حالیکه بعد از اجرای طرح ها و پروژه های مرتبط با مدیریت منابع آب زیرزمینی مقدار این شاخص نسبتا به وضعیت ثابت رسیده است. سال های 1390، 1392 و 1396 به ترتیب نقطه عطف تغییر حالت شاخص فقر آبی جامع از حالت خیلی کم به کم، کم به متوسط و متوسط به زیاد، است. لحاظ نمودن فاکتور اقلیم به همراه پدیده های کلیماتولوژی حدی در سنجش فقر آبی جامع به عنوان یکی از نوآوری های منحصربفرد تحقیق حاضر می تواند در نحوه تصمیم گیری ها و تدوین برنامه های مدیریتی در صنعت آب، نقشی کلیدی ایفا کند. همچنین، توسعه مدل داده ‍ محور جهت سنجش شاخص فقر آبی با توجه به کاهش تعدد متغیرهای لحاظ شده، می تواند در جلوگیری از اتلاف زمان، هزینه و منابع در انجام مطالعات پروژه های مرتبط با صنعت آب، بسیار موثر واقع شود. نهایتا، بررسی تاثیر دو زیرپروژه مرتبط با طرح احیاء و تعادل بخشی آب های زیرزمینی، شامل: 1- طرح تجهیز چاه ها به ابزار اندازه گیری هوشمند و 2- پروژه فرهنگ سازی و اطلاع رسانی، بر میزان شاخص فقر آبی نشان داد که پروژه های مذکور در مواردی نیاز به اصلاحات مدیریتی دارند که بایستی مورد توجه مدیران و سیاست گذاران قرار گیرند.