ارزیابی انتقادی خاورمیانه پژوهی در عربستان سعودی

خاورمیانه‌پژوهی در عربستان سعودی به‌دلیل حضور جغرافیایی این کشور در منطقه خاورمیانه، به یکی از اجزای اساسی مطالعات منطقه‌ای و روابط بین‌الملل در عرصه‌های دانشگاهی و اندیشکده‌ای تبدیل شده است؛ به‌طوری‌که می‌توان هرگونه تولید ادبیاتی که نقش و جایگاه عربستان سعودی را در روابط بین‌الملل و یا ساختار نظام سیاسی و اندیشه‌های سیاسی آن را در علوم سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و روابط بین‌الملل، بررسی کند، در چهارچوب خاورمیانه‌پژوهی جای داد. در حقیقت، اندیشمندان و نخبگان دانشگاهی و اندیشکده‌ای به دلیل مطالعات و پژوهش‌ها در این کشور در سایر نقاط جهان، به‌نوعی خاورمیانه‌پژوه محسوب می‌شوند. مهم‌ترین محورهای سیاسی و امنیتی خاورمیانه‌پژوهی که در معنای منطقه‌ای و بین‌المللی آن در پژوهش‌های دانشگاهی و نخبگی عربستان مدنظر قرار می‌گیرد، موضوعاتی همچون: تامین امنیت منطقه‌ای، استقرار امنیتی در خطوط انرژی، مدیریت تهدیدات تروریسم، تسهیل حل منازعات منطقه‌ای، تقویت امنیت مرزها و مهار مهاجرت غیرقانونی است. در ساختار نهادهای تاثیرگذار بر سیاست خارجی و وزارت امور خارجه عربستان سعودی نیز این محورها از طریق تحلیل و بررسی سیاست‌های خارجی این کشور در رابطه با خاورمیانه و همچنین ارتباطات با سایر کشورهای منطقه در نظر گرفته می‌شوند و گسترش می‌یابند. مهم‌ترین سرفصل‌های آموزشی و پژوهشی در رشته علوم سیاسی و مطالعات خاورمیانه در دانشگاه‌های عربستان سعودی را می‌توان این‌گونه دسته‌بندی کرد: تاریخ سیاسی خاورمیانه؛ فرهنگ و اجتماع خاورمیانه؛ نظریه‌ها و مفاهیم سیاسی؛ تحلیل سیاسی خاورمیانه؛ سیاست خارجی؛ امنیت منطقه‌ای؛ تحلیل اقتصادی. چالش‌ها و آسیب‌های خاورمیانه‌پژوهی در عربستان سعودی عبارت‌اند از: فضای سیاسی عربستان سعودی؛ فعالیت نخبگان خاورمیانه‌پژوه عربستانی در خارج این کشور؛ اتکای بیش‌ازحد به مراکز خاورمیانه‌پژوهی آمریکا و اروپا؛ اهتمام به توسعه علوم تجربی در عربستان سعودی؛ کمبود دسترسی به منابع، اسناد، تولیدات، تحقیقات و کتابخانه‌های تخصصی خاورمیانه‌پژوهی؛ قدیمی بودن موضوعات خاورمیانه‌پژوهی در عربستان سعودی. با بهبود روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، فرصتی برای افزایش همکاری میان دانشگاه‌ها و اندیشکده‌های دو کشور در زمینه مختلف علمی و پژوهشی ازجمله خاورمیانه‌پژوهی ایجاد شده است. این توسعه همکاری به کاهش نگاه امنیتی به همکاری‌های دانشگاهی و پژوهشی نیاز دارد و می‌تواند توسط وزارت علوم و وزارت خارجه دو کشور تقویت شود.