نگاهی به تکوین دولت سلجوقی بر اساس دیدگاه ابن خلدون

تعمق در برآمدن و افول حکومت ها، ماهیت و ساختار آن ها از مباحث مهم تفکر تاریخی و تاریخنگاری است که همواره مورد توجه برخی اندیشمندان بوده است. آن ها با صورت بندی قواعد حاکم بر تطور دولت ها نظریاتی را مطرح کرده اند. ابن خلدون یکی از این متفکران است که برای پی بردن به نحوه ظهور و سقوط دولت ها، نظریه ای چرخه ای مطرح کرده است. ابن خلدون استدلال می کند عامل اساسی در ظهور و سقوط حکومت ها وجود عصبیتی قوی است که ریشه در بادیه نشینی دارد؛ همچنین هدف اصلی عصبیت کسب قدرت است. تغییر ساختاری وضعیت معیشت یعنی حرکت از بادیه نشینی به شهرنشینی همراه با مجموعه آسیب هایی که متوجه دولت است، موجب زوال عصبیت و اضمحلال قدرت می شود. سلسله سلجوقیان نخستین دولت ایلیاتی است که توانست حدود دو سده بر سرزمین ایران تسلط یافته و حکمرانی کند و از این نظر، تعمق درباره نحوه تکوین این حکومت توجه گیر پژوهش در این باره است. پژوهش حاضر بر آن است تا به شیوه توصیفی- تحلیلی، به این پرسش پاسخ دهد که از نظر ابن خلدون کدام عوامل زمینه ساز ظهور سلسله سلجوقیان هستند؟ یافته ها حاکی از آن است که متغیرهای ذکر شده در نظریه ابن-خلدون نظیر خاستگاه ایلیاتی سلجوقیان، عصبیت سلجوقیان و عصبیت تضعیف شده حکومت مستقر (غزنویان)، مهمترین عواملی بوده اند که در برآمدن سلاجقه نقش داشته اند.