نویافته هایی از حیات و آثار نجم رازی

بیان مسیله:

 ادعای اصلی مقاله این است که در نسخه نویافته‏ای از تفسیر بحرالحقایق (نسخه شماره 37 از کتابخانه حسن حسنی‏پاشا) اطلاعات ارزشمندی از حیات و آثار نجم‏الدین رازی می‏توان یافت. نجم رازی در این گزارش مفصل، نخست استادان طریقت خود را به‏تصریح با این ترتیب معرفی می‏کند: 1) شیخ مجدالدین بغدادی؛ 2) نجم‏الدین کبری؛ 3) تاج‏الدین اشنهی؛ 4) شهاب‏الدین سهروردی. او به سبک عالمان رجال و حدیث، نوع و مدت مصاحبت، نوع اجازه‏نامه دریافتی از شیخ، تاریخ تلمذ و حتی سبب تقدم و تاخر آنها در ذکر را می‏آورد که دربردارنده اطلاعاتی تازه درباره این استادان است. آنگاه گزارشی از سفرهای طولانی خود قبل از حمله مغول و پس از آن عرضه می‏دارد.

اطلاعات مستخرج از نسخه نویافته تفسیر بحرالحقایق ، به‏شیوه تحلیلی با دیگر یافته‏های معاصران در این باب، مقایسه شده است.

براساس این شرح حال، معلوم می‏شود که نجم رازی از همان سال‏های نخست سیر آفاقی خود، در سال 601 ق. در خدمت سهروردی بوده؛ چندین نوبت در شهرهای مختلف از خدمتش بهره برده و چندین اجازه‏نامه از او دریافت کرده است. همنشینی دایه با تاج‏الدین اشنهی در همدان و رد این پندار که او به هنگام حمله مغول از ری فرار کرده باشد و... از فروعات دیگر مقاله است. نیز طرح احتمال بازگشت نجم‏الدین از آناتولی به ایران (پس از استقرار مغول) و اقامت در خوزستان از دیگر یافته‏ های این پژوهش است. به نظر می‏رسد این نسخه از تفسیر، با توجه به تاریخ کتابت آن، باید رونویسی از نخستین نگارش‏های نجم دایه در تفسیر خود باشد. نجم‏الدین در این مرحله از نگارش تفسیر، بسیار وابسته به الکشف و البیان ثعلبی است و از همان ابتدای مقدمه با ذکر منبع، نقل قول‏های بسیاری دارد.