نسبت آفند-پدافند در رهنامه نظامی ایران با آرمان‏گرایی-واقع‏گرایی در سیاست خارجی (1368-1400)

برنامه‏ های پنج‏ساله توسعه کشور در غیاب هرگونه دکترین دفاعی مدون و دوره ‏ای در ج.ا. ایران، مهمترین منبع شناخت «دیدگاه ‏های اعلامی» تهران در سپهر نظامی و نیز برجسته‏ ترین ابزار تاثیرگذاری دولت بر جهت‏ گیری‏ های دفاعی کشور محسوب می‏ شوند. مقاله حاضر با هدف کشف رابطه میان «موازنه آفند-پدافند در دکترین نظامی ج.ا. ایران» با «موازنه آرمان‏گرایی-واقع‏گرایی در گفتمان سیاست خارجی دولت‏ها» بشیوه تحلیل مضمون انجام شده است. پرسش اصلی مقاله این بوده است که «موازنه آفند-پدافند در دکترین نظامی جمهوری اسلامی ایران (برحسب مفاد نظامی/دفاعی برنامه ‏های پنج‏ساله توسعه کشور) چه نسبتی با موازنه آرمان‏گرایی-واقع‏گرایی در گفتمان سیاست خارجی دولت‏ها (برحسب فهم روسای جمهور از محیط بین‏المللی و شیوه مطلوب مواجهه با آن) دارد؟ یافته های پژوهش، وجود تعادل نسبی در موازنه آرمان‏گرایی-واقع‏گرایی در گفتمان سیاست خارجی دولت هاشمی را نشان می‏ دهند و درحالی‏که این موازنه در دولت احمدی ‏نژاد به ‏سمت آرمان‏گرایی گرایش داشت، در دولت‏های روحانی و به ‏ویژه خاتمی با تمایل به آرمان‏گرایی همراه بوده است. از سوی دیگر، موازنه آفند-پدافند در برنامه ‏های اول/دوم توسعه در دولت هاشمی و نیز برنامه ‏های سوم/چهارم در دولت خاتمی به‏سمت دفاع گرایش داشتند، اما در برنامه پنجم در دولت احمدی ‏نژاد و برنامه ششم در دولت روحانی به‏سمت آفند متمایل شدند. وجود همبستگی مثبت، اما ضعیف میان «آرمان‏گرایی با آفند» و نیز میان «واقع‏گرایی با پدافند» را می ‏توان به نقش حداقلی قوه مجریه در تاثیرگذاری بر دکترین نظامی ایران به‏ واسطه تدوین برنامه‏ های توسعه کشور نسبت داد.