اثر تاریخ کاشت و کودهای نیتروژن و روی بر صفات فنولوژیک، عملکرد و کیفیت دانه گندم در شرایط اقلیمی اهواز

عملکرد گندم آبی در استان خوزستان با پتانسیل تولید آن فاصله دارد، اما به نظر می رسد که با مدیریت های به زراعی صحیح می توان اثرات محیطی را به گونه ای جهت دهی کرد و عملکرد گندم را افزایش داد. در این زمینه، مدیریت تاریخ کاشت و عناصر غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است. با این حال، استفاده کم و یا بیش از حد از نیتروژن باعث کاهش عملکرد دانه در شرایط دمای بالا می شود و علاوه بر این، استفاده زیاد از نیتروژن می تواند سبب آلودگی زیست محیطی شود. به این ترتیب، تعیین دقیق سطح مطلوب نیتروژن برای تاریخ های کاشت متفاوت ضروری است. هدف از اجرای این آزمایش، مطالعه اثر تاریخ کاشت و کاربرد کودهای نیتروژن و روی بر رشد و عملکرد گندم بود.

به منظور بررسی اثر تاریخ های کاشت و کاربرد کودهای نیتروژن و روی بر رشد و تولید دانه گندم (رقم چمران)، آزمایشی در سال زراعی 98-1397 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کشاورزی خوزستان اجرا شد. آزمایش به صورت کرت های دوبار خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. تاریخ کاشت در سه سطح (اول آذر، 20 آذر و 10 دی) در کرت های اصلی، نیتروژن در چهار سطح (صفر، 75، 150 و 225 کیلوگرم در هکتار) در کرت های فرعی و روی در سه سطح (صفر، 10 و 20 کیلوگرم در هکتار) در کرت های فرعی فرعی قرار گرفتند. صفات ارزیابی شده شامل وزن دانه، تعداد دانه در واحد سطح، تعداد روز از کاشت تا گرده افشانی، تعداد روز از گرده افشانی تا رسیدگی، عملکرد دانه، درصد پروتیین دانه، میزان روی دانه، سرعت تجمع پروتیین دانه، سرعت پر شدن دانه و طول دوره پرشدن دانه بود.

یافته های تحقیق:

 نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که اثر سه جانبه تاریخ کاشت × نیتروژن × روی بر تمامی صفات مورد مطالعه، به جز تعداد دانه در واحد سطح که فقط تحت تاثیر سطوح نیتروژن قرار گرفت، در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. بیش ترین عملکرد دانه گندم (7486 کیلوگرم در هکتار) متعلق به تاریخ کاشت اول آذرماه و سطح دوم نیتروژن (75 کیلوگرم در هکتار) و روی (10 کیلوگرم در هکتار) بود. کاشت در 20 آذر و 10 دی به ترتیب باعث کاهش حدود 23 و 40 درصدی عملکرد دانه گندم شد. مصرف کودهای شیمیایی در تاریخ کاشت تاخیری تا حدودی سبب جبران کاهش عملکرد دانه شد، به طوری که مصرف 75، 150 و 225 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در تاریخ کاشت 20 آذر، به ترتیب موجب افزایش 44، 52 و 55 درصدی عملکرد دانه گندم شد. با تاخیر کشت از اول آذر به 10 دی، سرعت پر شدن دانه و درصد پروتیین دانه به ترتیب 19 درصد و 25 درصد افزایش یافت، ولی مدت پر شدن دانه (28 درصد)، وزن دانه (20 درصد)، سرعت تجمع پروتیین (27 درصد)، عملکرد پروتیین (50 درصد) و محتوای روی دانه (3 درصد) کاهش یافت. بیش ترین سرعت پر شدن دانه (37/1 میلی گرم در روز) و بالاترین محتوای پروتیین دانه (7/12 درصد) گندم در تاریخ کاشت 10 دی و با مصرف 150 کیلوگرم نیتروژن و 10 کیلوگرم روی به دست آمد. همچنین، بیش ترین طول دوره پرشدن دانه گندم (1/46 روز) در تاریخ کاشت اول (اول آذرماه) مشاهده شد، اما تفاوت معنی داری بین سطوح مختلف نیتروژن و روی در این زمینه وجود نداشت.

در مجموع نتایج این آزمایش نشان داد که برای جلوگیری از مواجهه گندم با دماهای بالا طی دوره پر شدن دانه در منطقه مورد مطالعه، بهتر است کشت در اول آذرماه انجام شود. در کشت های تاخیری، استفاده از 150 کیلوگرم در هکتار نیتروژن و 10 کیلوگرم در هکتار روی می تواند تا حدودی اثرات منفی دمای بالا را جبران کند. تاخیر در کاشت به دلیل تسریع دوره پر شدن دانه موجب افزایش محتوای پروتیین دانه شد، اما عملکرد کل پروتیین را کاهش داد که نشان می دهد عملکرد پروتیین (کیلوگرم در هکتار) بیش تر به عملکرد دانه وابسته است.