نسخه شناسی مثنوی «مناظره الجواهر لمسره الخواطر» سروده بصیری بغدادی

«مناظره الجواهر لمسره الخواطر» مثنویی است در 759 بیت در مناظره جواهرات با یکدیگر و اظهار برتری هر کدام بر دیگری، این اثر را بصیری در سال 907 هجری قمری در سفر خویش به روم به نظم درآورد و در سال 918 هجری قمری به امیر محمد فرزند سلطان بایزید عثمانی یا آنگونه که از متن برمی آید خود سلطان بایزید دوم تقدیم نمود. از این اثر ارزشمند، نسخه ای به شماره نسخه 10143 در کتابخانه مرعشی نجفی نگهداری می شود. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای ابتدا به واکاوی مختصات نسخه شناختی این اثر پرداخته است، آنگاه بر پایه سبک شناسی موضوعی، ادبی و زبانی آن را تحلیل کرده است. نتیجه این بررسی ها نشان می دهد، این اثر از حیث رسم الخط، ویژگیهای رسم الخط سده های ده و یازده را داراست. از منظر سبک شناسی موضوعی، پرداختن به موضوعات گوهرشناسی در قالب مناظره، مباحث تعلیمی و اخلاقی و بیان شرح احوال شاعر، مهمترین موضوعات اثر را تشکیل می دهد. متن از نگرش اخلاقی و شرایط زندگی نویسنده حکایت دارد بطوریکه از طریق این اثر لایه های مخفی زندگی بصیری بغدادی مکشوف می گردد. در سطح واژگانی، کاربرد برخی لغات نوساخته یا کم کاربرد و نیز بکارگیری گسترده اصطلاحات گوهرشناسی از برجستگی های اثر است. استفاده از جناس، انواع ایهام، کنایه، انواع تشبیه، واج آرایی، بازی با حروف بخصوص در حساب جمل، استشهاد به آیات و اشاره به مضامین شعری شعرای متقدم موجب آهنگین شدن و افزایش غنا در سطح بلاغی سخن شده است.