تاثیر اسید آسکوربیک بر صفات مورفو- فیزیولوژیکی گیاه ریحان (Ocimum basilicum L.) در شرایط تنش کم آبی

ریحان (Ocimum basilicum L.) گیاهی از تیره نعنا و جنس Ocimum می باشد که گونه های زیادی دارد. در این بین گونه O. basilicum مهمترین گونه اقتصادی بوده و همانند سایر گیاهان خانواده نعنا منبع ترکیبات حلقوی و اسانس و نیز منبع غنی از ترکیبات فنلی (به ویژه رزمارینیک اسید و کافییک اسید) و فلاونوییدها شناخته شده است. پیکره رویشی ریحان حاوی اسانس است. به طور کلی لینالول، متیل چاویکول، سیترال، اوژینول، سینیول، ژرانیول، کامفور و متیل سینامات از اجزاء مهم اسانس ریحان می باشد. تنش خشکی به عنوان مهمترین تنش غیرزیستی نقش مهمی در کاهش عملکرد گیاهان دارویی دارد و موجب بروز تغییرات مورفوفیزیولوژیکی و بیوشیمیایی متعددی در گیاه می شود. عملکرد ماده موثره تحت تاثیر عملکرد اقتصادی گیاه و شرایط محیطی ازجمله تنش خشکی می باشد. البته، اثرهای تنش در مراحل مختلف رشدونمو متفاوت است.

به منظور بررسی تاثیر اسید آسکوربیک بر گیاه ریحان بومی شهر ری تحت شرایط تنش خشکی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی گروه علوم باغبانی دانشگاه محقق اردبیلی، استان اردبیل (طول جغرافیایی 48 درجه و 3 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 38 درجه و 25 دقیقه شمالی با ارتفاع 1311 متری از سطح دریا) انجام شد. تیمارهای مورد آزمایش شامل سطوح خشکی در سه سطح (قطع آبیاری در مرحله شروع رشد زایشی، قطع آبیاری در 50% گلدهی و آبیاری کامل) و محلول پاشی با اسید آسکوربیک در چهار غلظت (0، 0.5، 1 و 2 میلی مولار) بر روی گیاه ریحان در نظر گرفته شد. عملیات مزرعه ای این آزمایش در اردیبهشت ماه سال 1396 اجرا گردید. عملیات آماده سازی بستر شامل شخم، دیسک و صاف کردن زمین قبل از اجرای آزمایش انجام شد و بعد اقدام به ایجاد کرت هایی به طول و عرض یک متر گردید. بذرها در سه خط با فواصل بوته ای 15 سانتی متر کشت شد. برای پوشاندن بذرها، از کود دامی پوسیده در حدود 4-3 سانتی متر استفاده گردید. پس از تعیین بافت خاک به روش هیدرومتری، تیمارهای ذکر شده برای تنش اعمال گردید. روز ابتدایی آبیاری به صورت غرقابی انجام و پس از جوانه زنی حجم آبیاری کمتر شد. اندازه گیری کلیه صفات در آزمایشگاه فیزیولوژی پس از برداشت گروه علوم باغبانی دانشکده علوم کشاورزی و تجزیه وتحلیل داده ها با نرم افزار SAS و مقایسه میانگین تیمارها با آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال 5% انجام شد.

نتایج نشان داد با افزایش شدت تنش خشکی صفات ارتفاع کل بوته، طول ساقه، تعداد برگ و وزن خشک بوته به ترتیب 36.08%، 39.75%، 51.26% و 53.80% نسبت به تیمار شاهد کاهش یافت. در صورتی که محلول پاشی با اسید آسکوربیک توانست این مقادیر را به صورت معنی داری بهبود ببخشد. بیشترین میزان طول ریشه در شرایط تنش شدید (ابتدای گلدهی) و تیمار با اسید آسکوربیک 1 میلی مولار (15.83 سانتی متر) بدست آمد که در مقایسه با تیمار شاهد حدود 31.91% افزایش نشان داد. شرایط تنش خشکی توانست میزان پرولین و اجزای اسانس را افزایش دهد. بیشترین میزان پرولین مربوط به شرایط تنش شدید و تیمار با اسید آسکوربیک 2 میلی مولار (µmol.g-1 FW 130.825) بود که 6 برابر نسبت به شاهد افزایش نشان داد. میزان کلروفیل نیز در شرایط تنش شدید کاهش یافت. همچنین با اعمال تنش خشکی، در تمامی صفات مورد بررسی شاهد بیشترین مقدار، تیمار اسید آسکوربیک (غلظت های 0.5 و 1 میلی مولار) باعث افزایش و غلظت های بالاتر باعث کاهش مقدار صفات مورد بررسی شدند. با تجزیه اسانس نمونه های گیاهی، عمده ترین ترکیبات بدست آمده از اسانس ریحان شامل ژرانیول، متیل کاویکول، آلفا-پینن، کاریوفیلن، سیترال، کوپن، کارواکرول، نرال، لینالول و لیمونن بود. در بیشتر ترکیبات با افزایش میزان تنش خشکی و محلول پاشی بر میزان ترکیبات و اجزای اسانس افزوده شد. بیشترین میزان اسانس در شرایط تنش تا مرحله 50% گلدهی و محلول پاشی با غلظت 2 میلی مولار اسید آسکوربیک برای ترکیب متیل کاویکول (33.8%) بدست آمد.

محلول پاشی با اسید آسکوربیک باعث بهبود رشد گیاه ریحان در شرایط تنش خشکی شد و یک نوع مقاومت را در گیاه ایجاد کرد. بنابراین در زمان کنونی با توجه به کمبود منابع آبی و نیاز فراوان گیاهان به آب، می توان با محلول پاشی عناصر غیرسمی و ضروری برای آنها موجب ایجاد مقاومت به تنش در گیاهان گردید.