بررسی تاریخچه استدلال به آیه ابتلای ابراهیم (ع) در منابع کلامی و امامتی کهن شیعی برای مساله امامت

برای استدلال و اثبات مساله امامت و جانشینی پیامبر (ص)، به دلایل «کلامی، تاریخی و نیز آیات قرآن کریم» استشهاد می شود. در این میان، آیه 124 سوره بقره (که در میان شیعیان متاخر و معاصر، به آیه ابتلای ابراهیم (ع) یا آیه امامت مشهور است)، یکی از مهم ترین آیات پیرامون مساله امامت قلمداد می شود. از سوی دیگر، برای پرداختن و نقد و بررسی دلالت آیه ابتلای ابراهیم در مسایل امامت، لازم است پیشاپیش، مسایلی همچون موضع منابع کلامی و امامتی کهن شیعی نسبت به این آیه، پژوهش و دانسته گردند. در پژوهش پیش رو، با توجه به این سوالات: «1 در کدام یک از منابع کلامی و امامتی متقدم شیعه، به آیه ابتلای حضرت ابراهیم (ع) پرداخته شده است؟ 2 موضع این منابع نسبت به آیه ابتلای حضرت ابراهیم (ع) و مساله امامت چیست؟»، به بررسی منابع کهن شیعی پرداخته شده است. در پژوهش حاضر، حدود بیست ونه اثر کلامی و امامتی از منابع شیعه تا قرن پنجم بررسی شده است و در پایان، مشخص شد که حداقل تا اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، در بیشتر این منابع، خبری از استناد و استدلال به آیه ابتلای ابراهیم (ع) برای مساله امامت با تعریف های خاص شیعی از آن وجود ندارد و موارد اندکی مرتبط با مساله امامت، آن هم در برخی منابع درخور تامل درج شده است.