نمود تناسبات هندسی در فضای حوض خانه؛ نمونه موردی خانه های قاجار در تبریز

هندسه از عناصر اصلی و دستمایه های بنیادین معماری محسوب میگردد که در گذشته در کلیه آثار معماری ایران به صورت آشکار و نهان نمود و تجلی داشته است. بناهای مسکونی یکی از آثاری می باشند که نکات حایز اهمیتی را منباب هندسه در خود گنجانده است. یکی از فضاهای مهم خانه های تاریخی حوضخانه می باشد که تعبیه آن در خانه های تاریخی بصورت بنایی مستقل و گاه پیوسته بوده و اکثرا در زیرمین خانه های تاریخی به چشم می خورد. حوض خانه به عنوان یکی از عناصر مهم و اساسی در خانه های تاریخی در طول زمان به فراموشی سپرده شده است. خانه های تاریخی نشانگر قسمتی از هویت شهر تبریز بوده که در این بین خانه های دوران قاجار نقش مهمی ایفا نموده اند. فلذا این پژوهش با بررسی هندسهی حوض خانه ها به دنبال کشف تناسبات و هندسه حوض خانه های خانه های تاریخی دوران قاجار تبریز بوده و به دنبال شناخت جایگاه حوض خانه به عنوان یک عنصر فضایی مهم در خانه های تاریخی و استخراج اصول هندسی حاکم بر ساخت آن در گذشته می باشد. این پژوهش باتوجه به نوع موضوع از روش کیفی تحلیلی و به روش مطالعات - کتابخانه ای، بررسی کتب و مشاهدات میدانی برای جمع آوری اطلاعات و تحلیل آنها استفاده کرده است. بر این اساس این پژوهش در پی رسیدن به پاسخ این سوال «هندسه حاکم بر فضای حوض خانه ها در خانه های تاریخی چگونه بوده است؟» ، ابتدا پس از تعاریفی از خانه های تبریز، به ساختار فضایی خانه ها در دوره قاجار و تعبیه حوض خانه در این بناها، به تبیین هندسه های مورد بررسی پرداخته و سپس با انتخاب بناهای ثبت شده در میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی که منسوب به دوره قاجار می باشند، پیشبرد عملی کار پیگیری شده است. در نهایت مشخص شد که قرارگیری فضای حوض خانه در این خانه ها در تطابق هندسی با تناسبات دنباله فیبونانچی،√(2)، √(3)، √(2/5) و پیمون می باشد و به طور میانگین حدود 18/5 درصد پلان زیرزمین این خانه ها را فضای حوض خانه تشکیل داده که طول فضای حوض خانه به نسبت 1/5 الی 3 متر بیشتر از عرض آن در تمام نمونه های مورد بررسی بود.